Соғлиқни сақлаш тизимини коррупциядан ҳоли соҳага айлантириш, коррупциявий ҳолатларга барҳам бериш, тизимга очиқлик ва шаффофлик принципларини жорий қилиш, коррупциявий хавф-хатарларнинг олдини олиш ҳамда коррупцияни вужудга келиш сабаблари ва шарт-шароитларини аниқлаш ва бартараф этиш мақсадида бир қатор норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинди. Фуқароларда ҳуқуқий маданиятни ошириш ҳамда жамиятда коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни шакллантиришга қаратилган превентив чора-тадбирлар амалга ошириб келинмоқда.

Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 12 октябрдаги “Бирламчи тиббий санитария ёрдами муассасалари фаолиятига мутлақо янги механизмларни жорий қилиш ва соғлиқни сақлаш тизимида олиб борилаётган ислоҳотлар самарадорлигини янада ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ-6110-сон Фармони асосида Коррупцияга қарши курашиш агентлигига вазирлик билан ҳамкорликда «Коррупциясиз соҳа» лойиҳасини амалга ошириш бўйича дастур ишлаб чиқиш,  унда, ҳар бир оилавий поликлиника ва шифохоналарнинг кириш жойларида коррупциянинг олдини олишга қаратилган чақириқлар, «ишонч телефонлари» ва бошқа тарғибот материалларини жойлаштириш вазифаси юклатилди.

Мазкур вазифалар ижросини таъминлаш мақсадида Коррупцияга қарши курашиш Миллий кенгаши томонидан “Йўл харитаси” ишлаб чиқилди ва унга мувофиқ, Коррупцияга қарши курашиш агентлиги, Соғлиқни сақлаш вазирлиги билан ҳамкорликда коррупциянинг олдини олишга қаратилган                      12 минг  дона тарғибот материаллари республика бўйлаб барча оилавий поликлиника ва шифохоналарнинг кириш жойларида жойлаштирилди.

Соғлиқни сақлаш тизими ходимларида коррупцияга қарши курашиш маданиятини шакллантириш ва уларнинг ушбу соҳадаги билимини ошириш мақсадида “Соғлиқни сақлаш ходимлари учун коррупцияга қарши курашишга оид эслатма” тайёрланиб, тизим ходимларига тарқатилди. Тизимдаги коррупцияга оид ҳолатлар ҳақида тезкор хабар бериш учун “1203” қисқа рақамли «ишонч телефони» - Call-марказ ташкил этилди.

Шунингдек, тиббиёт муассаларида коррупциявий ҳолатларни олдини олиш юзасидан амалга оширилаётган ишлар ҳолатини ўрганиш мақсадида Агентлик ташаббуси билан Соғлиқни сақлаш вазирлиги билан ҳамкорликда ўрганишлар ташкил этилди. Агентлик томонидан соғлиқни сақлаш тизимидаги даволаш-профилактика муассасаларида “Коррупциясиз соҳа” лойиҳаси бўйича амалга оширилган ишлар жойига чиққан ҳолда ўрганилди.

Андижон, Бухоро, Самарқанд вилоятларида ўтказилган ўрганишлар давомида даволаш профилактика муассасаларида ажратилган штат бўйича мутахассислар билан таъминланиш ҳолати, аҳолига кўрсатилаётган тиббий хизматлар сифати, моддий-техника базаси, беморларга яратилган шароитлар, бепул хизматдан фойдаланиш даражаси, дори-дармонлар билан таъминланганлиги, тиббиёт ходимлари томонидан тамагирликка йўл қўйилиш ҳолатлари, ишга қабул қилиш тартиби каби масалаларга алоҳида эътибор қаратилди. Ўрганиш натижаларига кўра бир қатор тизимли муаммолар аниқланди.

Жумладан,

1. Тиббиёт муассасаларида бўш (вакант) иш ўринлари мавжуд бўлишига қарамай шифокорлар билан, айниқса тор доира мутахассислари билан таъминланиши етарли даражада эмас. Мавжуд бўш лавозимларга (вакансия) оид маълумотларни вазирликнинг расмий веб-сайтига жойлаштириш ва очиқ эълон қилиш тартиби йўлга қўйилмагани коррупциявий хавф ва фирибгарлик ҳолатларини келтириб чиқаришига шароит яратмоқда. Ишга киришга номзодларга талаблар, танлов ўтказиш тартиби аниқ белгиланмаган ва ишга жойлашиш истагида бўлган мутахассис кадрларнинг ягона маълумотлар базаси шакллантирилмаган.

2. Тиббиёт соҳасида ўрта маълумотли кадрларни мақсадли тайёрлаш тизими тўғри прогнозлаштирилмагани туфайли ўрта махсус маълумотли кадрларнинг республикада мавжуд штат бирликларига нисбатан номутаносиб тарзда кўплиги юзага келган. Яъни, ҳамширалар сони мавжуд иш ўринларига нисбатан бир неча баробар ортиб кетгани сабабли ўрта тиббий маълумоти бўйича дипломга эга кўплаб ёшларни иш билан таъминлашда муаммолар юзага келиб, чекланган сондаги штатларга ишга киришда коррупцион хавф-хатарни юзага келтирмоқда. 

3. Ҳозирда шифокор ва ҳамширалар меҳнатига ҳақ улар эгаллаб турган штат бирлиги асосида тўланмоқда. Яъни, иш ҳақи иш ҳажми эмас, штат бирлиги асосида соатбай тўланиши сабабли иш ҳажми турлича бўлган ходимларга деярли бир хил маош тўланмоқда. Мавжуд ҳолат, ўз ишини сифатли бажарадиган ходимларнинг иш юкламаси ортсада, уларга адолатли иш ҳақи тўланмаслиги, натижада ходимлар ўртасида носоғлом муҳит ҳосил бўлишига олиб келмоқда. Бу эса беморларнинг сарсон бўлишига ёки уларга нисбатан таъмагирлик содир этилишига олиб келмоқда.

4. Соғлиқни сақлаш муассасаларининг умумий тартибда молиялаштирилиши натижасида тиббиёт муассасаларининг раҳбарлари томонидан бюджет маблағларининг мақсадсиз сарфланиши, турли коррупцион йўллар билан ўзлаштириш ҳолатлари тез-тез кузатилмоқда. Бу эса соҳага ажратилаётган маблағларнинг фуқароларга тўлиқ етиб боришига ҳар доим ҳам имкон бермаяпти.

5. Бутун дунё мамлакатларида хусусан юртимизда ҳам соғлиқни сақлаш ҳаражатлари йилдан йилга ортиб боряпти. Ушбу маблағларнинг катта қисми самарали эканлиги илмий далиллар билан асосланмаган дори воситалари ва тиббий жиҳозларни харид қилишга сарфланади. Шунингдек, бир хил кимёвий таркибдаги дори воситаларининг қиммат аналогларини турли коррупциявий йўллар орқали бир неча баробар қиммат нархларда харид қилиш ҳолатлари ҳам учраб турибди.

6. Соҳада замонавий информацион технологияларни жорий этиш бошланган бўлсада,  бир неча йилдан буён ушбу масалада жиддий силжиш кузатилмаяпти. Натижада, фуқароларнинг ҳамда тизимда фаолият юритаётган тиббиёт ходимларининг ўринли эътирозларига сабаб бўлувчи ноқулайликлар ҳали ҳам бартараф этилмагани кузатилмоқда. Жумладан, электрон поликлиника, электрон тиббий карта, электрон касаллик тарихи, шифокор қабулига электрон навбатга ёзилиш ва шу каби бошқа замонавий информацион технологияларни тизимга тўла жорий этилишнинг кечикиши соҳадаги коррупцион хавфларни пасайтиришга имкон бермаяпти. 

Юқорида қайд этилган ўрганиш натижаларига кўра аниқланган тизимли муаммолар юзасидан Агентлик томонидан таклифлар ишлаб чиқилди.

1. Соғлиқни сақлаш вазирлигининг расмий сайтида тизимдаги барча вакант ўринлар ва уларга қўйилган талабларни мажбурий тарзда очиқ эълон қилинишини йўлга  қўйиш. Бунинг натижасида очиқ ва шаффоф механизм яратилиб, коррупция хавфи пасайишига эришилади.

2. Келгуси ўқув йиллари учун ўрта махсус тиббиёт ходимларини тайёрлайдиган тиббиёт коллежларига ажратиладиган қабул квоталари сонини мавжуд эҳтиёждан келиб чиқиб қайта кўриб чиқиш.

3. Тиббиёт ходимларининг меҳнат унумдорлигини ошириш, тизимда ўзаро соғлом рақобат муҳитини юзага келтириш ҳисобига соҳа ривожланишига эришиш, шунингдек соҳада бозор механизмларини жорий этиш йўли билан иқтисодий самарадорликни ошириш, ажратилган бюджет маблағларининг талон-тарож этилишини олдини олиш мақсадида тиббиёт ходимларига бажарилган иш ҳажмидан келиб чиқиб иш ҳақи тўлаш тизимига ўтиш мақсадга мувофиқ. Бунда бажариладиган ҳар бир амалёт учун хизмат ҳақи белгиланади ва кўпроқ меҳнат қилган ходимлар кўпроқ моддий манфаатдорликка эга бўлади.  Натижада, беморларнинг сарсон бўлишига йўл қўйилмайди ва тиббий хизмат сифати ҳам ўсади. Шунингдек, тизимда кўп кузатиладиган, бюджет маблағларининг талон-тарож этилишига сабаб бўлувчи “ўлик жонлар”  иллатига ҳам барҳам берилади.

4. Соғлиқни сақлаш тизимини (муассасаларни) молиялашда аҳоли жон бошига молиялаштириш тизимига ўтиш. Бунинг натижасида, тизимда ўзаро соғлом рақобат юзага келиши ва тиббий хизмат сифати ўсиши билан бир қаторда, бюджет маблағларининг мақсадсиз сарфлаш, ўзлаштириш ёки талон-торож этилишига нисбатан кучли жамоатчилик назорати ҳам ўрнатилади.

5. Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан ишлаб чиқилган диагностика ва даволаш стандартларини илғор ҳорижий тажрибадан келиб чиқиб “Далилларга асосланган тиббиёт” (Evidence-based medicine) тамойиллари асосида қайта кўриб чиқиш ва самарали эканлиги клиник синовлар орқали илмий далиллар билан асосланмаган дори воситалари ва тиббий жиҳозларни диагностика ва даволаш стандартларидан чиқариб ташлаш. Стандартларни ишлаб чиқишда дори воситаларининг тижорий номларидан фойдаланишга йўл қўймаслик.

6. Соҳада замонавий информацион технологияларни жорий этиш бўйича бошланган ишларни тўлиқ қайта инвентаризациядан ўтказиш ва соғлиқни сақлаш тизимидаги барча муассасалар фаолиятни ўзига қамраб олувчи, соҳа ходимлари ва фуқаролар учун қулай бўлган, илғор ҳорижий тажрибаларни ўзида акс эттирган ягона электрон платформа (база) стратегиясини ишлаб чиқиш ва уни амалга ошириш муддатларини аниқ белгилаш. Соҳада замонавий информацион технологияларни жорий этишни бирламчи вазифа деб белгилаш.  Бунинг натижасида тизимда юзага келаётган кўплаб коррупцион омилларнинг бартараф этилишига эришилади.