(2020 йил 1 ноябрь ҳолатига)

Коррупцияга қарши курашишнинг энг самарали йўли бу очиқлик ва шаффофликни таъминлаш ҳисобланади. Бунда оммавий ахборот воситалари ва кенг жамоатчиликнинг ўрни муҳим. Шу боисдан, Агентлик ўз фаолиятининг сарҳисобини ҳар ой якунида эълон қилиб бориш амалиётини йўлга қўймоқда.

Коррупцияга қарши курашиш агентлиги ўз фаолиятини тегишли қонунчилик ва бошқа ҳужжатларда белгиланган вазифалар ижросини таъминлашга қаратмоқда. Жумладан, октябрь ойида Агентлик коррупцияга қарши курашишни такомиллаштиришни кўзда тутувчи қонун ҳужжатларини, тегишли идораларда коррупцияга қарши мувофиқлик тизимининг жорий этиш бўйича Қонун ҳужжатлари лойиҳаларини ишлаб чиқиш, халқаро ҳамкорлик жисмоний ва юридик шахслар мурожаатларини қаноатлантириш сингари муҳим йўналишларда қуйидаги ишларни амалга оширди.

Коррупция сабабларини бартараф этувчи қонун лойиҳалари ишлаб чиқилмоқда, амалдагилари ўзгартирилмоқда

Маълумки, коррупцияни баратараф этишда уни келтириб чиқараётган сабабларни баратараф этиш – энг яхши чора ҳисобланади. Амалиётда аксарият коррупцион ҳолатлар қонунчиликдаги мавжуд бўшлиқлар ёки нормаларнинг нотўғри талқин қилиниши оқибатидан вужудга келади. Шу боис ушбу йўналишдаги коррупцион омилларни бартараф этиш агентликнинг асосий фаолият йўналишларидан бирига айланди.

Коррупцияга қарши курашиш агентлиги томонидан халқаро ва маҳаллий экспертларни жалб қилган ҳолда “Давлат хизматчиларининг даромадлари, мол-мулки ва манфаатлар тўқнашувини декларация қилиш тўғрисида”ги қонун лойиҳаси ишлаб чиқилди. Мазкур қонун лойиҳаси давлат хизматчилари ва мансабдор шахсларининг мол-мулки, даромадларини декларациялашни кўзда тутади. Ҳозирда ҳужжат лойиҳаси тегишли вазирлик ва идоралардан таклифларни қабул қилиш жараёнида.

Шунингдек, “Ўзбекистон Республикаси коррупцияга қарши курашиш агентлиги тўғрисида”ги қонун лойиҳаси ишлаб чиқилди. Агентлик фаолияти, ваколатларини белгилаб берувчи мазкур ҳужжат лойиҳаси Ўзбекистон Республикаси норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳалари муҳокамаси портали (regulation.gov.uz) орқали жамоатчилик муҳокамасига тақдим этилиб, янада такомиллаштирилди. Ҳозирда лойиҳа идоралараро келишув жараёнида.

“Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар ва уларнинг лойиҳаларини коррупцияга қарши экспертизаси тўғрисида”ги қонун лойиҳаси халқаро экспертларни жалб этган ҳолда ишлаб чиқилган бўлиб, лойиҳа жамоатчилик муҳокамасига қўйилиш босқичида. Ҳужжатга мувофиқ, 2021 йилдан норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар ва уларнинг лойиҳаларини коррупцияга қарши экспертизадан ўтказиш амалиёти жорий этилиши белгиланган.

Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикасида коррупцияга қарши курашиш тизимини такомиллаштириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги фармони ижросини таъминлаш мақсадида, Коррупцияга қарши курашиш агентлиги ташкил этилгани муносабати билан айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритилмоқда. Шу муносабат билан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармони лойиҳаси тайёрланди.

Давлат ва хўжалик бошқаруви органларида коррупцияга қарши курашиш бўйича тизим мавжудми?

Ташкилотларга коррупцияга қарши курашиш соҳасидаги халқаро стандартлар, қонун ва бошқа меъёрий ҳуқуқий ҳужжатларга мувофиқ ташкил этувчи, коррупция хавф-хатарлари, манфаатлар тўқнашувини ўз вақтида аниқлаш ва чек қўйиш, қонун бузилиши ва коррупцияга оид ҳуқуқбузарликлар ҳақида хабар беришни ўзида мужассам этган профилактик тизим - “комплаенс-назорат” деб аталади.

Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузурида 2020 йил 27 июль куни «Яширин иқтисодиёт» улушини қисқартириш бўйича биринчи даражали вазифаларга бағишлаб ўтказилган йиғилишда белгиланган топшириқлар ижроси юзасидан ҳозирда 26 та вазирлик ва идораларда яширин иқтисодиёт ва коррупцияга қарши мувофиқлик тизими (“комплаенс-назорат”) жорий этиш ишлари давом эттирилмоқда.

Мазкур давлат идораларида “комплаенс-назорат” тизимининг ўз вақтида ва сифатли жорий этилиши Ўзбекистон Республикаси Ҳисоб палатаси ва Коррупцияга қарши курашиш агентлиги томонидан назорат қилиниб борилмоқда.

Хусусан, амалга оширилган ишлар ҳолатини баҳоловчи рейтинг тизими ишлаб чиқилиб, белгиланган вазифаларни муддатида бажармаганлиги учун ҳисобот шаклларида жарима сифатида пасайтирувчи коэффициентлар қўлланилмоқда.

Шунингдек, Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази билан биргаликда давлат органлари, корхоналар ва ҳудудларда коррупция ва “хуфиёна иқтисодиёт”ни баҳолашнинг рейтинг методикаси ишлаб чиқилди.

Мазкур рейтинг методикаси ёрдамида соҳалар, йўналишлар ва давлат ҳамда хўжалик бошқарув органларининг коррупцияга қарши курашиш борасида рейтинги шакллантирилади ҳамда 2021 йилдан бошлаб ҳар чоракда оммага эълон қилиб борилади.

Фуқаролар мурожаати орқали коррупцион ҳолатлар бартараф этилмоқда

Коррупцияга қарши курашиш агентлиги ташкил этилгандан буён жорий йилнинг 1 ноябрга қадар Агентликка 275 та мурожаат келиб тушган бўлиб, шундан 243 таси (88,4%) белгиланган тартибда кўриб чиқилиши таъминланган.

Мурожаатларнинг аксарияти суд-ҳуқуқ соҳасидаги муаммолар, мансабдор шахсларнинг хатти-ҳаракатлари ва турли соҳаларда коррупциявий ҳолатларнинг юз бераётганлиги тўғрисидаги мурожаатлардан иборатдир. Агентликка қўйидаги соҳа ва йўналишлар бўйича мурожаатлар келиб тушди:

Жумладан, суд қарорларидан норозиликлар (20,4%), маҳаллий ҳокимликлар мансабдор шахсларининг ноқонуний хатти-ҳаракатлари ва қарорларидан норозиликлар (7,6%), ер майдони ажратилмаётганлиги, ер низолари ва ер майдонлари талон-тарож бўлаётганлиги бўйича (6,2%), фирибгарлик жиноятлари юзасидан (5,5%), прокуратура қарорларидан норозиликлар ва прокуратура органларига қилинган мурожаатлар ҳал бўлмаётганлиги бўйича (5,1%), соғлиқни сақлаш соҳасидаги қонунбузилиш ҳолатлари ва тиббиёт ходимларининг хатти-ҳаракатлари юзасидан (5,1%) ва бошқа соҳалардан мурожаатлар келиб тушмоқда.

Коронавирус пандемияси сабаб жорий этилган карантин чекловлари сабаб аксарият мурожаатлар электрон почта манзили орқали қабул қилинмоқда. Келиб тушаётган барча мурожаатлар Агентлик масъуллари томонидан чуқур ўрганилмоқда.

Хусусан, Коррупцияга қарши курашиш агентлиги томонидан Фарғона вилояти Данғара туманида истиқомат қилувчи фуқаронинг мурожаати бўйича ўрганишлар ўтказилди. Хусусан, туман ҳокимлиги мутасаддилари томонидан суд қарори ижросига беписандлик билан қаралиши натижасида фермер хўжалигига тегишли бўлган ер майдонлари ўз вақтида қайтариб берилмаган.

Агентлик томонидан ўтказилган ўрганишлар, шу жумладан Учкўприк тумани маъмурий суди қарорининг ҳокимлик томонидан ижроси, ушбу жараёнларда коррупцион хатти-ҳаракатларнинг мавжудлиги бўйича назорат тадбирлари натижасида мурожаатчининг шикояти ижобий қаноатлантирилди.

Бундан ташқари, Қорақалпоғистон Республикаси, Бухоро, Қашқадарё, Тошкент ва Наманган вилоятларида қурилаётган 528 та хонадонга қуёш фотоэлектр тизимларини ўрнатиш белгиланган.

Коррупцияга қарши курашиш агентлигига мазкур кўп қаватли уйларга қўёш фотоэлектр тизимларини ўрнатиш бўйича танлов (тендер)ларни ташкил этишда қонунчиликда белгиланган қоидаларга риоя этилмаганлиги юзасидан мурожаат келиб тушган ва шу асосда мутахассислар томонидан ўрганишлар олиб борилди.

Аниқланишича, кўп қаватли арзон уй-жойларга фотоэлектр тизимини ўрнатиш ишларини бажариш бўйича пудратчи ташкилотларни танлаб олиш жараёнлари, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 28 ноябрдаги “Ипотека кредити механизмларини такомиллаштиришга оид қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-886-сон фармони талабларига амал қилинмасдан ташкил этилган.

Шу муносабат билан, Агентлик томонидан масъул идораларга тақдимнома киритилди. Натижада, «Қишлоқ қурилиш инвест» ИК» МЧЖ Қорақалпоғистон Республикаси, Бухоро, Қашқадарё ва Наманган вилоятлари ҳудудий филиаллари томонидан қуёш фотоэлектр тизимларини ўрнатиш бўйича танлов (тендер) савдолари ўтказмасдан пудратчи ташкилотлар билан олдин тузилган арзон уй-жойлар қурилиши шартномаларига қўшимча келишувлар бекор қилиниб, қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда танлов (тендер) савдолари қайта ташкил этилди.

Шунингдек, Коррупцияга қарши курашиш Агентлиги томонидан Бухоро шаҳрида яшовчи фуқаро мурожаатида “DEVELOPMENT DREAM HOUSE” МЧЖ томонидан ўзбошимчалик билан қурилган қурилмани бартараф этиш бўйича суднинг қарори ижро қилинмаётганлигидан норозилигини билдирган. “DEVELOPMENT DREAM HOUSE” МЧЖнинг мансабдор шахсларига нисбатан Ўзбекистон Республикаси Жиноят Кодексининг 232-моддаси билан жиноят иши қўзғатиш ҳақида сўровнома Бош прокуратурага юборилди.

Тошкент вилоятида яшовчи тадбиркорнинг 400 млн сўм пулларини фирибгарлик йўли билан қўлга киритган мансабдор шахсларга нисбатан чора кўрилмаётганлиги ва жиноят иши ЖПК нинг 84-моддаси 1-қисми 1-бандга асосан, ҳаракатдан тугатилганлигидан норозилигини билдирган. Жиноят иши ҳужжатлари Агентлик томонидан ўрганиб чиқилиб, тергов бир томонлама ва тўлақонли ўтказилмаганлиги сабабли, Бош прокуратурага жиноят ишини ҳаракатдан тугатиш ҳақида қарорни бекор қилиш ҳақида тақдимнома киритилди.

Агентликнинг халқаро ҳамкорлик йўналишидаги фаолияти

Коррупцияга қарши курашиш агентлигида коррупция иллатни келиб чиқиш сабабларини бартараф этиш мақсадида халқаро тажрибани ўрганиш, хорижий экспертлар, фикр мулоҳазаларини олиш тизимли йўлга қўйилган.

Бугунги кунда Агентлик БМТнинг Тараққиёт дастури, Европа Кенгаши, Европа иттифоқи, Жаҳон банки, Иқтисодий ҳамкорлик ва тараққиёт ташкилоти (ОЭСР), Европада хавфсизлик ва ҳамкорлик ташкилотлари (ОБСЕ) ва “Ҳудудий мулоқот” халқаро нодавлат нотижорат ташкилотлари ҳамкорликни кенг йўлга қўйган. Ушбу халқаро ташкилотларнинг кўмагида Жанубий Корея, Словения ва Сингапурдан Агентлик директорининг маслаҳатчилари тайинланди. Бугунги кунда улар қонун ҳужжатларини ишлаб чиқишда, агентлик фаолиятини тўғри йўлга қўйишда ёрдам беряпти.

Шу билан бир қаторда, Агентлик ва Бош прокуратура ҳамкорлигида Агентлик тўғрисидаги қонун лойиҳасини ишлаб чиқишда Европа Кенгаши томонидан Молдовалик Кристина Тарна, Даромад ва мол-мулкни декларациялаш тўғрисидаги қонун лойиҳаси ишлаб чиқилишида Жаҳон банки томонидан – Дмитрий Котляр (Украина), Агентликнинг бошқа ҳужжатларини ишлаб чиқиш ва қонунчиликни такомиллаштириш учун Иқтисодий ҳамкорлик ва тараққиёт ташкилоти томонидан Руслан Рябошапка (Украина) халқаро эксперт сифатида жалб қилинди.

Бугунги кунда қадар Агентлик ва бошқа миллий ва хорижий ҳамкорлар билан бирга коррупция қарши курашиш соҳаси билан боғлиқ 12 та ортиқ онлайн тадбирлар (семинар ва тренинглар) ташкил этилди. Шунингдек, Агентлик директорининг Малайзия ва Қозоғистон коррупцияга қарши курашиш идоралари раҳбарлари билан онлайн учрашувлари бўлиб ўтди.

Юқорида келтирилган фаолият ва йўналишлар агентликнинг октябрь ойида бажарган ишларидан айрим мисоллардир.

Коррупцияга қарши курашиш агентлиги ахборот хизмати.