Ассалому алайкум, ҳурматли сессия иштирокчилари!

Мамлакатимизда барча соҳаларда амалга оширилаётган шиддатли ислоҳотлар амалдаги қонунчиликни такомиллаштиришни, янги норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни қабул қилишни тақозо этмоқда.

Амалга оширилаётган ислоҳотларнинг самарадорлиги эса авваламбор қабул қилинаётган норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг амалиётда қўлланилиши, самарадорлиги, ортиқча бюрократик тўсиқларни вужудга келтирмаслиги ва халқ манфаатларига хизмат қилиши билан ифодаланади.

Ўз навбатида, бугунги кунда амалда 30 мингдан ортиқ норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар мавжуд бўлиб, уларда бир-бирини такрорловчи ва бир-бирига қарама қарши бўлган нормалар учраётганлиги, бюрократик тўсиқлар ва коррупциявий омилларни келтириб чиқарувчи эскича тартиб-қоидаларнинг ҳамон сақланиб қолаётганлиги ушбу масалага стратегик ёндашувни талаб этмоқда.

Мазкур муаммоларни бартараф этишда тартибга солиш таъсирини баҳолаш институти муҳим аҳамият касб этади.

Тартибга солиш таъсирини баҳолаш амалиёти АҚШ, Россия Федерацияси, Германия, Қозоғистон ва Беларус каби хорижий давлатларнинг тажрибасида мавжуд.

Иқтисодий ҳамкорлик ва тараққиёт ташкилотининг Истанбул ҳаракатлар режаси 4-раунди давомида берган тавсияларида ҳам тартибга солиш таъсирини баҳолаш тизимини энг муҳим норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни қабул қилишда жорий этиш ва бундай ишлар тоифаларини белгилаш тавсия этилган.

Бизда ҳам ушбу восита босқичма-босқич амалиётга киритилмоқда. Хусусан, норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни ишлаб чиқишда жамоатчилик назоратининг воситалари амалиётга жорий этилмоқда.

Масалан, кейинги йилларда норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларини “regulation.gov.uz” портали орқали жамоатчилик муҳокамасидан ўтказиш тажрибаси шакллантирилди.

Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан жорий йилнинг 15 мартда қабул қилинган Қарори эса тартибга солишни баҳолаш институтини янги босқичга кўтарди.

Мазкур қарор билан тадбиркорлик фаолиятига, фуқароларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларига ҳамда атроф-муҳитга таъсир кўрсатиши назарда тутилган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларини ишлаб чиқиш жараёнида уларнинг эҳтимолий оқибатлари баҳоланади, шунингдек, кўзланган мақсадга эришилганлиги ўрганилади.

Бир сўз билан айтганда, норматив-ҳуқуқий ҳужжатни қабул қилишда унинг лойиҳасини ишлаб чиқаётган маълум бир вазирлик ёки идоранинг масъул таркибий тармоғи билан чекланиб қолмасдан, ушбу жараёнга манфаатдор вазирлик ва идоралар ҳамда кенг жамоатчилик жалб этилади.

Белгиланган янги тартибга асосан, жамоатчилик муҳокамасидан ўтмаган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳалари қабул қилувчи органлар томонидан мажбурий тартибда ишлаб чиқувчиларга қайтарилади.

Қолаверса, лойиҳанинг жамоатчилик муҳокамасига қўйилганлиги тўғрисида ишлаб чиқувчи оммавий ахборот воситаларида ҳамда ижтимоий тармоқларда эълон бериши қатъий белгиланди.

Қонун ҳужжатларини қабул қилишда ушбу механизмларнинг йўлга қўйилиши тадбиркорлик соҳасида соғлом рақобат муҳитини таъминлаш, фуқаролар ҳаётига салбий таъсир кўрсатадиган норма ва омилларга чек қўйишга, ва энг асосийси - коррупциянинг олдини олишга хизмат қилади.

Чунки ҳаммамиз яхши биламиз - кўплаб мамлакатларда давлат ва жамият таррақиётига асосий ғов бу коррупция ҳисобланади, юртимиз ҳам бундан мустасно эмас.

Мана сўнгги икки йилда коррупция оқибатида мамлакатимиз иқтисодиётига 2 триллион сўмлик зарар етказилганлиги, 2020 йилнинг ўзида 2 123 нафар шахс коррупцияга оид жиноятлари учун жавобгарликка тортилгани бу масала нақадар долзарб эканини кўрсатади.

Шу сабабли, сўнгги йилларда коррупцияга қарши курашиш давлат сиёсати даражасига кўтарилди, унга қарши курашнинг ҳуқуқий асослари яратилди. Президентимиз ўз лавозимига киришгандан сўнг имзолаган дастлабки қонунлардан бири айнан “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида”ги Қонуни  бўлгани ҳам юртимизда ушбу иллатга қарши курашда юксак сиёсий ирода борлигини кўрсатади.

2020 йил 29 июнда имзоланган Фармон эса коррупцияга қарши курашиш бўйича ишларни янги поғонага кўтарди. Мазкур фармон билан коррупцияга қарши курашишнинг, янги, самарали воситаларини жорий этиш белгиланди. Шунингдек, коррупциянинг олдини олиш ва унга қарши курашиш соҳасида давлат сиёсатини шакллантириш ва амалга ошириш учун масъул бўлган махсус ваколатли давлат органи - Ўзбекистон Республикаси Коррупцияга қарши курашиш агентлиги тузилиб, унинг мақоми, вазифалари белгилаб берилди.

Агентлик фаолиятининг асосий йўналишларидан бири этиб эса - норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар ва уларнинг лойиҳаларини коррупцияга қарши экспертизаси самарадорлигини таъминлаш, шунингдек, коррупциянинг олдини олиш ва унга қарши курашиш соҳасидаги қонунчиликни такомиллаштириш, халқаро стандартларни ва илғор хорижий амалиётни жорий этиш бўйича таклифларни ишлаб чиқиш ҳамда амалга ошириш белгиланди.

Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар ва улар лойиҳаларида коррупциявий омилларни аниқлашда, уларни баҳолаш мақсадида улардаги мансаб ваколатини суиистеъмол қилиш ёки бошқа турдаги коррупция ҳолатларига имкон яратувчи нормаларни бартараф этишда коррупцияга қарши экспертиза муҳим аҳамият касб этади.

Биламизки, айрим ҳолларда қонун ҳужжатининг ўзида коррупцияга оид ҳуқуқбузарликлар содир этиш имкониятини яратадиган нормалар мавжуд бўлади. Албатта, бу муаммо вақти келиб бартараф этилиши, ҳужжат такомиллаштирилиши мумкин, лекин орада ушбу ҳужжат давлат иқтисодиётига жуда катта зарар келтириши ва ҳокимиятга ишончсизлик шакллантириши мумкинлиги ҳам факт.

Мана масалан, Қозоғистон Коррупцияга қарши курашиш агентлиги маълумотларига кўра 2020 йилда қонун ҳужжатларидаги 3400 дан ортиқ коррупцион омилларни бартараф этилиши натижасида, давлат ва жамият манфаатларига 2 млрд 200 миллион тангадан ортиқ зарар келтирилишининг олди олинган. Ушбу рақамлар Қозоғистон мисолида бўлса ҳам коррупцияга қарши экспертизанинг аҳамиятини кўрсатиб турибди.

Шу сабабли лойиҳаларни коррупцияга қарши экспертизадан ўтказиш жуда муҳим бўлиб, бу орқали қабул қилиниши режалаштирилаётган қонун ҳужжатлари лойиҳасида коррупцион нормаларнинг мавжудлигини истисно қилиш ва бундай нормаларнинг амалиётга жорий этилишининг олдини олишга эришамиз.

Ўзбекистонда норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларини коррупцияга қарши экспертизадан ўтказиш масаласига 2006 йилдан эътибор берила бошлади. 2011 йилда коррупцияга қарши экспертиза бўйича дастлабки услубиёт яратилди, 2015 йилда эса бу йўналишда дастлабки норматив-ҳуқуқий ҳужжат Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларининг коррупцияга қарши экспертизасини ўтказиш услубиёти Адлия вазирлигида давлат рўйхатидан ўтказилди.

Ўтган даврда ўтказган таҳлиллар шуни кўрсатмоқдаки айрим ҳолларда қабул қилинган қонун ҳужжатининг ўзида коррупцияга оид ҳуқуқбузарликлар содир этиш имкониятини яратадиган нормалар мавжуд бўлади.

Шундан келиб чиқиб, яқинда Адлия вазирлиги билан ҳамкорликда Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар ва улар лойиҳаларининг коррупцияга қарши экспертизасини ўтказиш тартиби тўғрисидаги низом ишлаб чиқилиб амалиётга тадбиқ этилди.

Низом билан давлат органлари ва ташкилотлари томонидан чеклист тўлдириш орқали коррупциявий омилларни аниқлашни назарда тутувчи мутлақо янги тартиб жорий этилди.

Бунда, ҳужжатнинг ҳар бир нормаси ва қоидаси таҳлил қилиниб, коррупциявий омил бор ёки йўқлиги чеклистда акс эттирилади.

Шу билан бирга, коррупциявий омиллар тўлиқ қайта кўриб чиқилди ҳамда ҳуқуқни қўлловчилар ва фуқароларга уларнинг маъноси аниқ, лўнда ва батафсил мисоллар билан ёритилган услубиёт асосида тушунтириб берилди.

Маълумки, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 29 июндаги Фармонида Коррупцияга қарши курашиш агентлигига “Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар ва улар лойиҳаларининг коррупцияга қарши экспертизаси тўғрисида”ги Қонун лойиҳасини ишлаб чиқиш белгиланган эди.

Шундан келиб чиқиб, ҳозирда Агентлигимиз томонидан Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар ва улар лойиҳаларининг коррупцияга қарши экспертизаси тўғрисидаги қонун лойиҳаси ишлаб чиқилди.

Лойиҳани ишлаб чиқишда, Жанубий Корея, Словения, Озайрбайжон, Россия, Латвия ва Украина каби давлатларнинг шу йўналишдаги қонунчилиги таҳлил қилинди.

Қонун лойиҳасида бир қатор янги тартиблар назарда тутилган бўлиб, уларнинг аксарияти норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни ишлаб чиқишда жамоатчилик назоратини кучайтиришга қаратилган.

Жумладан, ҳужжат лойиҳасида антикоррупцион экспертиза субъектлари сифатида Коррупцияга қарши курашиш агентлиги, Адлия вазирлиги ва вазирлик ва идораларнинг юридик хизматлари билан бир қаторда нодавлат нотижорат ташкилотлари, оммавий ахборот воситалари ҳамда мустақил экспертларнинг ҳам иштироки назарда тутилган.

Ёки, кўп сонли коррупцияга оид нормалари мавжудлиги билан боғлиқ ҳолатда жамоатчиликнинг норозилигига сабаб бўлган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳалари юзасидан Агентликнинг коррупцияга қарши мустақил экспертиза ўтказиши белгиланган.

Шунингдек, лойиҳада коррупциявий омиллар белгиланган бўлиб, улар қаторига ҳаддан зиёд дискрецион нормалар, бажарилиши ҳаддан зиёд қийин бўлган ва оғирлаштирилган талабларни ўз ичига олган нормалар ва ҳуқуқий ноаниқлик ва ношаффофлик киритилган.

Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, куни кеча Президент томонидан имзоланган “Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонунининг янги таҳририда норматив-ҳуқуқий ҳужжат лойиҳалари коррупцияга қарши экспертизадан ўтказилиши шартлиги белгиланди. Бу албатта яхши янгилик. Лекин бу қонунда амалдаги норматив-ҳуқуқий ҳужжатнинг экспертизаси фақатгина Адлия вазирлиги ва унинг ҳудудий бўлинмалари томонидангина ўтказилиши мумкинлиги белгиланган. Янги қонун лойиҳасида қабул қилинган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар нафақат Адлия вазирлиги томонидан, балки бошқа давлат ва нодавлат ташкилотлари, ОАВ, шунингдек, мустақил экспертлар томонидан ҳам ўтказилиши мумкинлиги назарда тутилмоқда.

Шу билан биргаликда, бизнинг асосий вазифамиз келгусида коррупцияга қарши экспертизани ўтказишда фақатгина Адлия вазирлиги, агентликнинг ёки лойиҳа ишлаб чиқувчиларнинг вазифаси бўлиб қолмаслигини таъминлаш ҳисобланади.

Коррупцияга қарши экспертизада нодавлат нотижорат ташкилотларнинг ва оммавий ахборот воситаларининг иштирокини тўлақонли таъминлаш, лойиҳалардаги коррупциоген факторлар ҳақида хулоса бера оладиган мустақил экспертлар гуруҳини шакллантиришимиз лозим.

Чет эл тажрибасини хусусан, Европа Иттифоқи давлатлари (Австрия, Польша, Испания, Дания, Финландия ва ҳок.) мамлакатларини оладиган бўлсак у ерда кўплаб мустақил экспертлар қонун лойиҳалари бўйича шу жумладан коррупциоген факторлар ўзларининг экспертлик хулосаларини беришади.

Аҳамиятлиси, у ердаги мустақил экспертлар нафақат ўзларининг балки Осиё ва Африка давлатларида ишлаб чиқилаётган қонунчилик ҳужжатларига ҳам ўзларининг экспертлик хулосаларини тақдим этиб боришади.

Шу сабабли биз ҳам дастлаб коррупцияга қарши мустақил экспертизани ривожлантиришини шу жумладан экспертларни қўллаб қувватлаш, рағбатлантириш, уларнинг салоҳиятини доимий равишда ошириб бориш механизмларини яратишимиз керак бўлади.

Бу ерда албатта яна бир муаммо келиб чиқади, кадрлар муаммоси. Бу муаммони ҳал этиш учун тизимли равишда ишлашимиз, энг аввало олий ўқув юртларида коррупцияга қарши курашиш бўйича мутахассислик йўналишларини ташкил қилишимиз ҳам мақсадга мувофиқдир.

Албатта лойиҳани такомиллаштириш бўйича ишлар давом эттирилмоқда, бунда чет эллик экспертлар фикрига ҳам эътибор берилади. Лойиҳани такомиллаштиришда албатта, бугунги тадбирда билдирилган фикрларни ҳам инобатга оламиз.

Умуман олганда, юқорида айтиб ўтилган иккала институт ҳам, яъни тартибга солиш таъсирини баҳолаш ҳамда норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг коррупцияга қарши экспертизаси, авваламбор, халқ манфаатларини ҳимоя қилишга ҳамда коррупциянинг олдини олишга қаратилган ислоҳотлар ҳисобланади.

Улар, шубҳасиз келгусида ўз самарасини беради.Сўзимни якунида, яна бир бор Агентлик коррупцияга қарши курашишни мувофиқлаштирувчи орган сифатида, коррупцияга қарши ҳар қандай ҳамкорликка тайёр эканлигини билдираман.

Эътиборингиз учун раҳмат!