Assalomu alaykum, hurmatli sessiya ishtirokchilari!
Mamlakatimizda barcha sohalarda amalga oshirilayotgan shiddatli islohotlar amaldagi qonunchilikni takomillashtirishni, yangi normativ-huquqiy hujjatlarni qabul qilishni taqozo etmoqda. 
Amalga oshirilayotgan islohotlarning samaradorligi esa avvalambor qabul qilinayotgan normativ-huquqiy hujjatlarning amaliyotda qo‘llanilishi, samaradorligi, ortiqcha byurokratik to‘siqlarni vujudga keltirmasligi va xalq manfaatlariga xizmat qilishi bilan ifodalanadi.
O‘z navbatida, bugungi kunda amalda 30 mingdan ortiq normativ-huquqiy hujjatlar mavjud bo‘lib, ularda bir-birini takrorlovchi va bir-biriga qarama qarshi bo‘lgan normalar uchrayotganligi, byurokratik to‘siqlar va korrupsiyaviy omillarni keltirib chiqaruvchi eskicha tartib-qoidalarning hamon saqlanib qolayotganligi ushbu masalaga strategik yondashuvni talab etmoqda.

Mazkur muammolarni bartaraf etishda tartibga solish ta’sirini baholash instituti muhim ahamiyat kasb etadi.
Tartibga solish ta’sirini baholash amaliyoti AQSH, Rossiya Federatsiyasi, Germaniya, Qozog‘iston va Belarus kabi xorijiy davlatlarning tajribasida mavjud.
Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotining Istanbul harakatlar rejasi 4-raundi davomida bergan tavsiyalarida ham tartibga solish ta’sirini baholash tizimini eng muhim normativ-huquqiy hujjatlarni qabul qilishda joriy etish va bunday ishlar toifalarini belgilash tavsiya etilgan.
Bizda ham ushbu vosita bosqichma-bosqich amaliyotga kiritilmoqda. Xususan, normativ-huquqiy hujjatlarni ishlab chiqishda jamoatchilik nazoratining vositalari amaliyotga joriy etilmoqda. 
Masalan, keyingi yillarda normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini “regulation.gov.uz” portali orqali jamoatchilik muhokamasidan o‘tkazish tajribasi shakllantirildi. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan joriy yilning 15 martda qabul qilingan Qarori esa tartibga solishni baholash institutini yangi bosqichga ko‘tardi.
Mazkur qaror bilan tadbirkorlik faoliyatiga, fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlariga hamda atrof-muhitga ta’sir ko‘rsatishi nazarda tutilgan normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini ishlab chiqish jarayonida ularning ehtimoliy oqibatlari baholanadi, shuningdek, ko‘zlangan maqsadga erishilganligi o‘rganiladi.
Bir so‘z bilan aytganda, normativ-huquqiy hujjatni qabul qilishda uning loyihasini ishlab chiqayotgan ma’lum bir vazirlik yoki idoraning mas’ul tarkibiy tarmog‘i bilan cheklanib qolmasdan, ushbu jarayonga manfaatdor vazirlik va idoralar hamda keng jamoatchilik jalb etiladi.
Belgilangan yangi tartibga asosan, jamoatchilik muhokamasidan o‘tmagan normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari qabul qiluvchi organlar tomonidan majburiy tartibda ishlab chiquvchilarga qaytariladi.
Qolaversa, loyihaning jamoatchilik muhokamasiga qo‘yilganligi to‘g‘risida ishlab chiquvchi ommaviy axborot vositalarida hamda ijtimoiy tarmoqlarda e’lon berishi qat’iy belgilandi.
Qonun hujjatlarini qabul qilishda ushbu mexanizmlarning yo‘lga qo‘yilishi tadbirkorlik sohasida sog‘lom raqobat muhitini ta’minlash, fuqarolar hayotiga salbiy ta’sir ko‘rsatadigan norma va omillarga chek qo‘yishga, va eng asosiysi - korrupsiyaning oldini olishga xizmat qiladi.
Chunki hammamiz yaxshi bilamiz - ko‘plab mamlakatlarda davlat va jamiyat tarraqiyotiga asosiy g‘ov bu korrupsiya hisoblanadi, yurtimiz ham bundan mustasno emas.
Mana so‘nggi ikki yilda korrupsiya oqibatida mamlakatimiz iqtisodiyotiga 2 trillion so‘mlik zarar yetkazilganligi, 2020-yilning o‘zida 2 123 nafar shaxs korrupsiyaga oid jinoyatlari uchun javobgarlikka tortilgani bu masala naqadar dolzarb ekanini ko‘rsatadi.
Shu sababli, so‘nggi yillarda korrupsiyaga qarshi kurashish davlat siyosati darajasiga ko‘tarildi, unga qarshi kurashning huquqiy asoslari yaratildi. Prezidentimiz o‘z lavozimiga kirishgandan so‘ng imzolagan dastlabki qonunlardan biri aynan “Korrupsiyaga qarshi kurashish to‘g‘risida”gi Qonuni  bo‘lgani ham yurtimizda ushbu illatga qarshi kurashda yuksak siyosiy iroda borligini ko‘rsatadi.
2020-yil 29-iyunda imzolangan Farmon esa korrupsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha ishlarni yangi pog‘onaga ko‘tardi. Mazkur farmon bilan korrupsiyaga qarshi kurashishning, yangi, samarali vositalarini joriy etish belgilandi. Shuningdek, korrupsiyaning oldini olish va unga qarshi kurashish sohasida davlat siyosatini shakllantirish va amalga oshirish uchun mas’ul bo‘lgan maxsus vakolatli davlat organi - O‘zbekiston Respublikasi Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi tuzilib, uning maqomi, vazifalari belgilab berildi.
Agentlik faoliyatining asosiy yo‘nalishlaridan biri etib esa - normativ-huquqiy hujjatlar va ularning loyihalarini korrupsiyaga qarshi ekspertizasi samaradorligini ta’minlash, shuningdek, korrupsiyaning oldini olish va unga qarshi kurashish sohasidagi qonunchilikni takomillashtirish, xalqaro standartlarni va ilg‘or xorijiy amaliyotni joriy etish bo‘yicha takliflarni ishlab chiqish hamda amalga oshirish belgilandi.
Normativ-huquqiy hujjatlar va ular loyihalarida korrupsiyaviy omillarni aniqlashda, ularni baholash maqsadida ulardagi mansab vakolatini suiiste’mol qilish yoki boshqa turdagi korrupsiya holatlariga imkon yaratuvchi normalarni bartaraf etishda korrupsiyaga qarshi ekspertiza muhim ahamiyat kasb etadi.
Bilamizki, ayrim hollarda qonun hujjatining o‘zida korrupsiyaga oid huquqbuzarliklar sodir etish imkoniyatini yaratadigan normalar mavjud bo‘ladi. Albatta, bu muammo vaqti kelib bartaraf etilishi, hujjat takomillashtirilishi mumkin, lekin orada ushbu hujjat davlat iqtisodiyotiga juda katta zarar keltirishi va hokimiyatga ishonchsizlik shakllantirishi mumkinligi ham fakt.
Mana masalan, Qozog‘iston Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi ma’lumotlariga ko‘ra 2020-yilda qonun hujjatlaridagi 3400 dan ortiq korrupsion omillarni bartaraf etilishi natijasida, davlat va jamiyat manfaatlariga 2 mlrd 200 million tangadan ortiq zarar keltirilishining oldi olingan. Ushbu raqamlar Qozog‘iston misolida bo‘lsa ham korrupsiyaga qarshi ekspertizaning ahamiyatini ko‘rsatib turibdi.
Shu sababli loyihalarni korrupsiyaga qarshi ekspertizadan o‘tkazish juda muhim bo‘lib, bu orqali qabul qilinishi rejalashtirilayotgan qonun hujjatlari loyihasida korrupsion normalarning mavjudligini istisno qilish va bunday normalarning amaliyotga joriy etilishining oldini olishga erishamiz.
O‘zbekistonda normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini korrupsiyaga qarshi ekspertizadan o‘tkazish masalasiga 2006-yildan e’tibor berila boshladi. 2011-yilda korrupsiyaga qarshi ekspertiza bo‘yicha dastlabki uslubiyot yaratildi, 2015-yilda esa bu yo‘nalishda dastlabki normativ-huquqiy hujjat Normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarining korrupsiyaga qarshi ekspertizasini o‘tkazish uslubiyoti Adliya vazirligida davlat ro‘yxatidan o‘tkazildi.
O‘tgan davrda o‘tkazgan tahlillar shuni ko‘rsatmoqdaki ayrim hollarda qabul qilingan qonun hujjatining o‘zida korrupsiyaga oid huquqbuzarliklar sodir etish imkoniyatini yaratadigan normalar mavjud bo‘ladi.
Shundan kelib chiqib, yaqinda Adliya vazirligi bilan hamkorlikda Normativ-huquqiy hujjatlar va ular loyihalarining korrupsiyaga qarshi ekspertizasini o‘tkazish tartibi to‘g‘risidagi nizom ishlab chiqilib amaliyotga tadbiq etildi. 
Nizom bilan davlat organlari va tashkilotlari tomonidan cheklist to‘ldirish orqali korrupsiyaviy omillarni aniqlashni nazarda tutuvchi mutlaqo yangi tartib joriy etildi.
Bunda, hujjatning har bir normasi va qoidasi tahlil qilinib, korrupsiyaviy omil bor yoki yo‘qligi cheklistda aks ettiriladi.
Shu bilan birga, korrupsiyaviy omillar to‘liq qayta ko‘rib chiqildi hamda huquqni qo‘llovchilar va fuqarolarga ularning ma’nosi aniq, lo‘nda va batafsil misollar bilan yoritilgan uslubiyot asosida tushuntirib berildi.
Ma’lumki, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 29-iyundagi Farmonida Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligiga “Normativ-huquqiy hujjatlar va ular loyihalarining korrupsiyaga qarshi ekspertizasi to‘g‘risida”gi Qonun loyihasini ishlab chiqish belgilangan edi.
Shundan kelib chiqib, hozirda Agentligimiz tomonidan Normativ-huquqiy hujjatlar va ular loyihalarining korrupsiyaga qarshi ekspertizasi to‘g‘risidagi qonun loyihasi ishlab chiqildi.
Loyihani ishlab chiqishda, Janubiy Koreya, Sloveniya, Ozayrbayjon, Rossiya, Latviya va Ukraina kabi davlatlarning shu yo‘nalishdagi qonunchiligi tahlil qilindi.
Qonun loyihasida bir qator yangi tartiblar nazarda tutilgan bo‘lib, ularning aksariyati normativ-huquqiy hujjatlarni ishlab chiqishda jamoatchilik nazoratini kuchaytirishga qaratilgan.
Jumladan, hujjat loyihasida antikorrupsion ekspertiza sub’ektlari sifatida Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi, Adliya vazirligi va vazirlik va idoralarning yuridik xizmatlari bilan bir qatorda nodavlat notijorat tashkilotlari, ommaviy axborot vositalari hamda mustaqil ekspertlarning ham ishtiroki nazarda tutilgan.
Yoki, ko‘p sonli korrupsiyaga oid normalari mavjudligi bilan bog‘liq holatda jamoatchilikning noroziligiga sabab bo‘lgan normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari yuzasidan Agentlikning korrupsiyaga qarshi mustaqil ekspertiza o‘tkazishi belgilangan.
Shuningdek, loyihada korrupsiyaviy omillar belgilangan bo‘lib, ular qatoriga haddan ziyod diskretsion normalar, bajarilishi haddan ziyod qiyin bo‘lgan va og‘irlashtirilgan talablarni o‘z ichiga olgan normalar va huquqiy noaniqlik va noshaffoflik kiritilgan.
Shuni alohida ta’kidlash lozimki, kuni kecha Prezident tomonidan imzolangan “Normativ-huquqiy hujjatlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonunining yangi tahririda normativ-huquqiy hujjat loyihalari korrupsiyaga qarshi ekspertizadan o‘tkazilishi shartligi belgilandi. Bu albatta yaxshi yangilik. Lekin bu qonunda amaldagi normativ-huquqiy hujjatning ekspertizasi faqatgina Adliya vazirligi va uning hududiy bo‘linmalari tomonidangina o‘tkazilishi mumkinligi belgilangan. Yangi qonun loyihasida qabul qilingan normativ-huquqiy hujjatlar nafaqat Adliya vazirligi tomonidan, balki boshqa davlat va nodavlat tashkilotlari, OAV, shuningdek, mustaqil ekspertlar tomonidan ham o‘tkazilishi mumkinligi nazarda tutilmoqda.

Shu bilan birgalikda, bizning asosiy vazifamiz kelgusida korrupsiyaga qarshi ekspertizani o‘tkazishda faqatgina Adliya vazirligi, agentlikning yoki loyiha ishlab chiquvchilarning vazifasi bo‘lib qolmasligini ta’minlash hisoblanadi.
Korrupsiyaga qarshi ekspertizada nodavlat notijorat tashkilotlarning va ommaviy axborot vositalarining ishtirokini to‘laqonli ta’minlash, loyihalardagi korrupsiogen faktorlar haqida xulosa bera oladigan mustaqil ekspertlar guruhini shakllantirishimiz lozim.
Chet el tajribasini xususan, Yevropa Ittifoqi davlatlari (Avstriya, Polsha, Ispaniya, Daniya, Finlandiya va hok.) mamlakatlarini oladigan bo‘lsak u yerda ko‘plab mustaqil ekspertlar qonun loyihalari bo‘yicha shu jumladan korrupsiogen faktorlar o‘zlarining ekspertlik xulosalarini berishadi.
Ahamiyatlisi, u yerdagi mustaqil ekspertlar nafaqat o‘zlarining balki Osiyo va Afrika davlatlarida ishlab chiqilayotgan qonunchilik hujjatlariga ham o‘zlarining ekspertlik xulosalarini taqdim etib borishadi.
Shu sababli biz ham dastlab korrupsiyaga qarshi mustaqil ekspertizani rivojlantirishini shu jumladan ekspertlarni qo‘llab quvvatlash, rag‘batlantirish, ularning salohiyatini doimiy ravishda oshirib borish mexanizmlarini yaratishimiz kerak bo‘ladi.
Bu yerda albatta yana bir muammo kelib chiqadi, kadrlar muammosi. Bu muammoni hal etish uchun tizimli ravishda ishlashimiz, eng avvalo oliy o‘quv yurtlarida korrupsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha mutaxassislik yo‘nalishlarini tashkil qilishimiz ham maqsadga muvofiqdir.
Albatta loyihani takomillashtirish bo‘yicha ishlar davom ettirilmoqda, bunda chet ellik ekspertlar fikriga ham e’tibor beriladi. Loyihani takomillashtirishda albatta, bugungi tadbirda bildirilgan fikrlarni ham inobatga olamiz. 
Umuman olganda, yuqorida aytib o‘tilgan ikkala institut ham, ya’ni tartibga solish ta’sirini baholash hamda normativ-huquqiy hujjatlarning korrupsiyaga qarshi ekspertizasi, avvalambor, xalq manfaatlarini himoya qilishga hamda korrupsiyaning oldini olishga qaratilgan islohotlar hisoblanadi.
Ular, shubhasiz kelgusida o‘z samarasini beradi.So‘zimni yakunida, yana bir bor Agentlik korrupsiyaga qarshi kurashishni muvofiqlashtiruvchi organ sifatida, korrupsiyaga qarshi har qanday hamkorlikka tayyor ekanligini bildiraman.
E’tiboringiz uchun rahmat!