Мамлакатимизда давлат бошқарувига очиқликни жорий этиш, ахборотларнинг умумфойдаланиш учун очиқлик ҳолати, маълумотларнинг ошкоралик ва сифат даражасини халқаро талабларга мувофиқлаштириш соҳасида тизимли ишлар амалга оширилмоқда.

Бугунги кунда қонун устуворлигини таъминлаш, очиқлик ва ошкоралик тамойилларининг таъсирчан шаклларини жорий этиш, давлат ҳокимияти органлари фаолияти устидан самарали жамоатчилик назоратини ўрнатиш бўйича бошлаган ишлар ортга қайтмас тус олган.

Сўнги йилларда давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари фаолиятининг очиқлигини таъминлаш, бюрократия ва коррупциянинг турли кўринишларига қарши курашиш мамлакатимизда давлат сиёсатининг энг устувор йўналишига айланди.

Бунинг яққол мисоли сифатида сўнгги йилларда соҳага оид қабул қилинган концептуал аҳамиятга эга норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, коррупциянинг олдини олишга қаратилган маъмурий ислоҳотлар мисолида ҳам кўришимиз мумкин.

Хусусан, “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида”ги Қонуннинг қабул қилиниши мазкур соҳада бошлаган ислоҳотларимизнинг ўзига хос ҳуқуқий пойдевори бўлган бўлса, “Ўзбекистон Республикасида коррупцияга қарши курашиш тизимини такомиллаштириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ва “Коррупцияга қарши муросасиз муносабатда бўлиш муҳитини яратиш, давлат ва жамият бошқарувида коррупциявий омилларни кескин камайтириш ва бунда жамоатчилик иштирокини кенгайтириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Президент Фармонлари коррупциянинг барвақт олдини олишга қаратилган муҳим концептуал ҳужжатлар сифатида хизмат қилмоқда.

Шунингдек, давлат органлари ва ташкилотлари фаолиятининг жамоатчилик ва оммавий ахборот воситалари учун очиқ бўлиши, улар билан кундалик фаолиятида яқин мулоқот ва ҳамкорлик ўрнатишига қаратилган “Давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари фаолиятининг очиқлиги тўғрисида”ги ва  “Жамоатчилик назорати тўғрисида”ги Қонунлар ва “Бюджет жараёнида фуқароларнинг фаол иштирокини таъминлаш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Қарорлари барча тоифадаги мансабдорларнинг ҳар бир хатти-ҳаракатига кенг жамоатчилик ҳамда халқ кўзи билан баҳо бериш имконини яратди.

Ўтган қисқа вақт давомида норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларини оммавий муҳокама қилиш, давлат бюджети ва қарзи, шунингдек, давлат харидлари тўғрисидаги маълумотларни кўриш ва реал вақт режимида кузатиш имконини берувчи онлайн платформалар ишга туширилди. Очиқ маълумотлар портали фаолияти сифат жиҳатдан янги босқичга кўтарилгани, Ягона интерактив давлат хизматлари портали, электрон лицензиялаш тизими ва “Mening fikrim” жамоавий мурожаатлар портали фаолияти йўлга қўйилди.

Бундан ташқари, ҳукумат очиқлиги соҳасида 2021 - 2025 йилларда Ўзбекистон Республикасида очиқ маълумотлар соҳасини ривожлантириш Концепцияси қабул қилинганини алоҳида қайд этиш лозим.

Юқоридаги қонунчилик ва маъмурий соҳаларда амалга оширилган тизимли ислоҳотларнинг натижаси ўлароқ, Ўзбекистон 2020 йил якунларига кўра “Очиқ маълумотларни кузатиш” халқаро индексида 125 поғонага кўтарилиб, 44-ўринни эгаллади. Бунда давлат ва жамият бошқаруви соҳасидаги 20 та йўналиш бўйича кўрсаткичларни ошкор қилиб бориш амалиёти жорий этилгани ҳам муҳим аҳамият касб этди.

Соҳадаги сўнгги йилларда амалга оширилган ислоҳотларнинг узвий ва мантиқий давоми сифатида Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Давлат органлари ва ташкилотларининг фаолияти очиқлигини таъминлаш, шунингдек, жамоатчилик назоратини самарали амалга оширишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармони қабул қилинди.

Фармон билан амалдаги қонунчилик ҳужжатларида мавҳум бўлган муаммоли масалалар тўлиқ ўз ечимини топди.

Мисол учун, Фармон билан ҳар бир давлат органи ва ташкилоти очиқ эълон қилиб бориши лозим бўлган маълумотларнинг рўйхати тасдиқланди.

Ҳужжатда очиқ ахборот тури, жойлаштириладиган ресурси, тақдим этиш ва янгилаш муддати ҳамда уларни жойлаштириш учун масъул давлат органлари ва ташкилотлари аниқ белгилаб берилди.

Яна бир жиҳат, шу кунгача ҳам давлат ҳокимияти бошқарув органларининг очиқлиги тўғрисидаги норматив ҳужжатлар мавжуд бўлган. Аммо улардаги нормаларни ҳаётга татбиқ этишга масъул ёки уни бажариш талабларини бузган мансабдор шахсларнинг жавобгарлик масаласи очиқ қолаверган. Бу эса қонунчилик ҳужжатининг ҳаётга тўлиқ жорий этилишига салбий омил бўлиб хизмат қилиб келган.

Шунга мувофиқ, мазкур йўналишдаги қонунчилик ҳужжатларининг ижроси устидан назорат Коррупцияга қарши курашиш агентлигига қўшимча вазифа сифатида юклатилиб, Агентлик таркибида давлат органлари ва ташкилотлари фаолияти очиқлигини таъминлаш бошқармаси ташкил этилди.

Бошқарма зиммасига соҳадаги фаолиятни мувофиқлаштириш ва доимий мониторинг қилиш, очиқ маълумотлар рўйхатини узлуксиз тўлдириш, жамоатчилик назоратини кучайтириш чораларнинг ишлаб чиқилиши ва жорий этилиши, оммавий ахборот воситалари орқали давлат органлари ва ташкилотлари хизматчиларига «давлат органлари фаолияти очиқлиги, шаффофлиги ва ҳисобдорлиги» маданиятини сингдириш каби муҳим вазифалар белгилаб берилди.

Ўтган даврда Агентлик томонидан соҳа ва ҳудудлар кесимида Президент Фармонида белгилаб берилган вазифа ва ваколатлардан келиб чиқиб, муайян ишлар амалга оширилди.

Жумладан, мутахассислар томонидан барча ҳудудларда маҳаллий ҳокимликлар, давлат органлари ва ташкилотлари, кенг жамоатчилик ва оммавий ахборот воситалари иштирокида Фармоннинг мазмуни ва аҳамияти, шунингдек унда ҳудудий органларга белгилаб берилган вазифалар ижросини таъминлашга қаратилган кенг кўламли  тушунтириш ишлари ўтказилди. 

Бундан ташқари, Агентлик томонидан вазирлик ва идораларнинг Президент Фармонида белгиланган мажбуриятларни ижро ҳолати мунтазам мониторинг қилиб борилмоқда.

Жумладан, Фармон талабларига мувофиқ, маҳаллий давлат ҳокимликлари маҳаллий бюджетларнинг ҳар чорак якунида шакллантириладиган даромадлар ва харажатлар сметаси, режадан орттирилиб бажарилган қисми ҳамда мазкур маблағлар йўналтирилган мақсадлар тўғрисидаги маълумотларни расмий веб-сайтларига жойлаштириш вазифаси белгиланган.

Ўрганиш давомида айрим маҳаллий ҳокимликлар томонидан юқоридаги маълумотлар қисман очиқланиши таъминланган бўлса, айрим ҳудудий ҳокимликлар мазкур мажбуриятларини умуман бажармагани аниқланган.

Мониторинг натижаси бўйича Агентлик томонидан маълумотларни очиқланишини таъминламаган 13 та маҳаллий давлат ҳокимликларига тақдимномалар киритилди.

Ёки, жорий йилнинг октябрь ойи ҳолатига ўтказилган  мониторинг натижалари бўйича 230 та вазирлик ва идораларнинг  121 таси хизмат сафарлари ва хориждан ташриф буюрган меҳмонларни кутиб олиш харажатлари ҳақидаги маълумотларни ўз расмий веб-сайтларига жойлаштирмагани аниқланди.

Шу каби, Республикадаги  119 та давлат органи ва ташкилоти ўз  тасарруфидаги хизмат автомототранспорт воситалари, хизмат уйлари ва бошқа кўчмас мулклар тўғрисидаги маълумотларни Очиқ маълумотлар порталига ўз вақтида жойлаштирилишини таъминламаган бўлса, 48 таси Порталда шахсий кабинет ҳам очмаган.  

 Таъкидлаш керакки, Агентлик томонидан ўтган давр давомида давлат харидлари соҳасини ўрганиш натижалари бўйича аниқланган коррупциявий ҳуқуқбузарликларни келтириб чиқарувчи омиллар чуқур таҳлил қилиниб, шу каби қонунбузилишларни олдини олишга қаратилган муҳим таклифлар ишлаб чиқилмоқда.

Бунда, асосий эътибор соҳада очиқлик ва шаффофликни таъминлаш орқали жамоатчилик назоратини кучайтириш, шунингдек, ахборот коммуникация воситаларини фаолиятга кенг тадбиқ этиш устивор вазифа сифатида белгилаб олинган.

Масалан, тадбиркорлик субъектларидан билдирилган ҳақли эътирозлар асосида, Агентлик томонидан қурилиш соҳасида давлат харидлари амалга оширилаётган “tender.mc.uz” электрон портали фаолияти ўрганиб чиқилди.

Ўрганишда портал фаолияти давлат харидларига оид қонунчилик талабларига мос бўлмаган ҳолда, оферентнинг савдодан четлатилиши асослари ва иштирокчиларни баҳолаш методикаси Қурилиш вазирлигининг ёпиқ шаклда қабул қилган ҳужжати асосида амалга оширилиб келинаётганлигини маълум бўлди.

Ўрганиш якунлари бўйича Агентлик томонидан давлат харидлари, шу жумладан қурилиш соҳасидаги 10 га яқин қонун ва қонуности ҳужжатларини такомиллаштириш ёки янгиларини ишлаб чиқиш, шунингдек, 34 та тизимдаги такомиллаштириш ва мавжуд ахборот базаларини интеграция қилиш орқали инсон омилини йўқ қилишга қаратилган асослантирилган таклифлар ишлаб чиқилди.

Эндиликда Агентлик томонидан очиқликни таъминлаш бўйича белгиланган талабларнинг ижросини мониторинг қилиш тизимлаштирилади. Бунинг учун биз масъул вазирлик ва идоралар билан биргаликда, Давлат органлари ва ташкилотлари фаолияти очиқлигини мониторинг қилиш ва баҳолаш бўйича методикани ишлаб чиқдик.

Унга кўра, ҳар йили якуни бўйича давлат органлари ва ташкилотлари, шунингдек маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг очиқликка оид мажбуриятлари умумий 10 га яқин индикаторлар асосида баҳоланиб, йил якунига кўра Очиқлик рейтинги эълон қилинади.

Очиқлик даражаси энг юқори деб топилган давлат органи ёки ташкилотининг соҳага масъул ходимларини рағбатлантириш, аксинча салбий бўлганларини қонунчиликда белгиланган тартибда жавобгарлик масаласини ҳал этиш тартибини жорий этиш таклиф этилмоқда.

Энг асосийси, Рейтинг у ёки бу давлат органи ва ташкилотининг очиқлик даражасини жамоатчилик учун яққол кўрсатиш имконини беради.       

Шунингдек, Очиқ жойлаштирилиши керак бўлган маълумотлар кўламини кенгайтириш борасида Буюк Британия, Франция, Россия, Словения, Сингапур ва Қозоғистон каби ўнга яқин ривожланган хорижий мамлакатларнинг бу борадаги ижобий иш тажрибаси ўрганилиб, амалиётга тадбиқ этиш чоралари кўрилмоқда.

Масалан, «автомобил тарихи» тўғрисидаги маълумотларни автомототранспорт воситасининг давлат рақами белгиларини киритиш орқали аниқлаш электрон интерактив хизматини жорий этиш режалаштирилган. Бу иккиламчи бозорда автотранспорт олди-сотди жараёнларида турли ноқонуний хатти-ҳаракатларни олдини олишга хизмат қилади.

Ёки, жорий йилнинг 1 сентябридан бошлаб давлат фуқаролик хизматига очиқ танлов асосида ишга қабул қилиш амалиёти йўлга қўйилди. Яъни, давлат органи ва ташкилоти эндиликда ходимларни ишга қабул қилишдан олдин вакант лавозимларга танлов эълон қилиниши ҳақида расмий манбалар орқали хабар бериши, саралаш жараёнларини очиқ ўтишини таъминлаши лозим. Бу йўналишда ҳам ҳали олдимизда кўплаб қилиниши лозим бўлган ишлар турибди.

Яна бир муҳим жиҳат. Агар очиқлик соҳасида кескин ўзгаришларга эришишни истасак, албатта халқаро ташкилотларга аъзо бўлиш орқали умумэътироф этилган стандартлар талабларини бажаришимиз лозим. Шундагина демократия, коррупция, инвестиция, сўз эркинлиги даражаларини белгиловчи қатор нуфузли рейтинг ва индекслар ўз позицияларимизни янада яхшилаймиз.

Шу боисдан, ҳозирда “Очиқ Ҳукумат ҳамкорлиги” халқаро ташкилотига Ўзбекистон Республикасининг аъзо бўлиш имкониятлари ўрганилмоқда. Шу муносабат билан, халқаро экспертлар ҳамда мазкур ташкилот мутахассисларига юртимизда сўнгги йилларда мазкур йўналишда амалга оширилган ислоҳотлар ҳақида маълумот бердик ва қатор музокаралар ўтказилди.

Ўйлайманки, мамлакатимизда очиқликни таъминлаш борасида қабул қилинган қонунчилик ҳужжатлари ва амалга оширилган маъмурий ислоҳотлар натижаси “Очиқ Ҳукумат ҳамкорлиги” халқаро ташкилоти томонидан амалдаги асосий мезонларни янгиланган натижаларида Ўзбекистон позициясини бир неча баробар яхшилаш имконини беради.

Сўзимнинг якунида очиқликни таъминлаш соҳасида ҳозир сўзга чиқувчи спикерлар раҳбарлигида катта ҳажмдаги ишлар амалга оширилаётганини таъкидламоқчиман. Чунки, ушбу соҳа нафақат коррупцияга қарши курашиш билан боғлиқ, балки ОАВлар билан ишлаш, молиявий шаффофликни таъминлаш, қонунчиликни такомиллаштириш, ҳаттоки фуқаролар мурожаатлари билан ишлашдаги самарадорлик билан ҳам баҳоланади.

Ўйлайманки, келгусида ҳам ушбу йўналишда саъй-ҳаракатларни бирлаштириб, ҳамкорликни давом эттирамиз.