Сўнгги йилларда мамлакатимизда амалга оширилаётган суд-ҳуқуқ ислоҳотлари  мазмун-моҳиятида қонунийликни таъминлаш, фуқаролар, тадбиркорлик субъектлари ва инвесторларда одил судлов ҳамда ижтимоий адолатга нисбатан ишонч ҳиссини янада кучайтириш устуворлик касб этмоқда. Бу борада суд ҳокимиятининг жамиятда коррупцияга қарши курашишдаги ўрнини ошириш ва бошқа давлат органлари билан ўзаро ҳамкорлигини мустаҳкамлаш масаласига ҳам алоҳида эътибор қаратилаётганлигини қайд этиш жоиз.

Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 29 июндаги “Ўзбекистон Республикасида коррупцияга қарши курашиш тизимини такомиллаштириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-6013-сонли Фармони билан Коррупцияга қарши кураш бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий Кенгаши таркибига Ўзбекистон Республикаси Олий судининг раиси киритилган.

Ўз навбатида, Коррупцияга қарши курашиш агентлиги билан Олий суд ва Судьялар Олий кенгаши ўртасида ўзаро ҳамкорлик Меморандумлари имзоланган. Ҳамкорлик самараси сифатида Республикада коррупцияга оид, жумладан, Ўзбекистон Республикасининг миллий манфаатларига ва халқаро имижига зарар етказувчи жиноятларни тергов қилиш натижалари доимий тарзда комплекс таҳлил қилиб келинмоқда.

Таҳлиллар давомида мамлакатда коррупцияга оид жиноятчилик ҳолати ва тенденциясига умумий баҳо берилмоқда, шунингдек, коррупция хавфи юқори бўлган соҳалар, жамиятда коррупцияни келтириб чиқараётган сабаб ва шарт-шароитлар аниқланмоқда ҳамда уларни бартараф қилиш бўйича таклифлар ишлаб чиқилмоқда.

Ўрганишлар мобайнида судларнинг чин маънода мустақиллигини таъминлаш ва  уларнинг фаолиятига ҳар қандай кўринишдаги ташқи таъсирларнинг олдини олиш муҳим аҳамиятга эга эканлиги яна бир карра ўз исботини топмоқда. Бунда айниқса, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 7 декабрдаги "Судьяларнинг чинакам мустақиллигини таъминлаш ҳамда суд тизимида коррупциянинг олдини олиш самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ-6127-сон Фармони суд тизимини малакали ва ҳалол пок кадрлар билан тўлдириш, ҳар қандай кўринишдаги коррупциянинг олдини олиш, суд органларининг фаолиятида очиқлик ва шаффофликни таъминлаш, фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг суд ҳокимиятига бўлган ишончини янада оширишда муҳим ҳуқуқий асос бўлиб келмоқда. Мазкур Фармон билан судьялар мустақиллигини таъминлаш ва суд тизимида коррупциянинг олдини олиш бўйича давлат сиёсатининг асосий йўналишлари этиб қуйидагилар белгиланди:

• судьяларнинг одил судловни амалга ошириш бўйича касбий фаолиятини ҳар қандай кўринишдаги ташқи таъсирлардан самарали муҳофаза қилишни таъминлайдиган ҳуқуқий механизмларни яратиш;
• судьяликка кадрларни танлаш, тайёрлаш, лавозимга тайинлаш, шунингдек, судьялар фаолиятини баҳолашда холислик ва шаффофликни таъминлаш, ушбу жараёнларга замонавий ахборот технологияларини изчил жорий қилиш;
• судьялар ва суд аппарати ходимлари орасида коррупция ҳолатларининг олдини олиш ва барвақт аниқлашга қаратилган тизимни йўлга қўйиш ҳамда суд тизимида аниқланган ҳар қандай коррупциявий ҳаракатни муросасиз ҳолат деб баҳолаш;
• судьяларнинг касбий малакаси, маънавияти ва масъулиятини ошириш бўйича комплекс чора-тадбирларни амалга ошириш орқали юксак профессионал судьялар корпусини шакллантириш.

Бундан ташқари, Фармон билан суд тизимида коррупция ҳолатларининг олдини олиш, Кенгаш ва суд тизими фаолиятида очиқлик ва шаффофликни таъминлаш борасида судьялик лавозимларига номзодларни танлаш бўйича имтиҳон жараёнларини Интернет тармоғи (веб-сайт) орқали онлайн тарзда ёритиб бориш йўлга қўйилди. Судьялик лавозимига номзодлар ва судьяларнинг психологик портрети бўйича касбга муносиблигини баҳолашга кўмаклашувчи электрон дастур ишга туширилди. Судья фаолиятининг самарадорлигини электрон рейтинг орқали очиқ ва шаффоф баҳолашни таъминлайдиган аниқ мезонлар ишлаб чиқилди.

Шунингдек, судьяларнинг ишни мазмунан ҳал этиш пайтида уларнинг одил судлов билан боғлиқ фаолиятига ҳар қандай аралашувнинг олдини олиш мақсадида қуйидагича тартиб жорий қилинди:

Биринчидан, судьяларнинг дахлсизлигини бузганлик ва одил судловни амалга ошириш борасидаги фаолиятига аралашганлик ҳолатлари юзасидан Кенгаш раиси томонидан киритилган тақдимнома прокуратура органлари томонидан бир ой муддатда кўриб чиқилиб, жиноят иши қўзғатилганлиги ёки қўзғатиш рад этилганлиги ҳақида Кенгашга Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси томонидан хабар берилади.

Жумладан, суд ишларига аралашиш, судья дахлсизлигига таъсир ўтказишнинг олдини олиш мақсадида Судьялар олий кенгаши раиси томонидан Бош прокуратурага тақдимномалар киритиб келинмоқда. Хусусан, Судьялар олий кенгаши раиси томонидан Халқ депутатлари Бўстон (Андижон вилояти) туман кенгашининг 2022 йил 10 августдаги У1-45-74-1-19-К/22-сонли, Конимех (Навоий вилояти) туман кенгашининг 2022 йил 5 августдаги У1-45-94-5-70-К/22-сонли қарорлари юзасидан Бош прокуратурага тақдимнома киритилгач, мазкур қарорлар прокуратура протести асосида бекор қилинди.

Иккинчидан, судьяларни ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга гувоҳ ёки гумон қилинувчи сифатида сўроқ қилиш учун чақиришга тегишли малака ҳайъатлари розилиги билан йўл қўйилмоқда.

Учинчидан, суд ҳокимияти мустақиллигини ва судьялар дахлсизлигини таъминлаш, одил судловни амалга оширишга тўсқинлик қилаётган омиллар ва тизимда коррупцияга қарши курашиш ҳолати юзасидан Кенгаш раиси томонидан Ўзбекистон Республикаси Президентига йил якуни бўйича ахборот тақдим этиб борилади.

Ўз навбатида, судларда коррупцияни келтириб чиқарувчи омилларни тизимли равишда бартараф қилиш ва унга қарши курашиш самарадорлигини ошириш борасидаги ўзгартиришлар ҳам эътиборга моликдир. Хусусан, судьялар дахлсизлигини таъминлаш бўйича суд инспекцияси негизида Судьялар дахлсизлигини таъминлаш ва коррупциянинг олдини олиш бўйича суд инспекцияси тузилди. Кенгашга келиб тушаётган шикоятларни умумлашма таҳлил қилиш, аниқланган камчиликларни бартараф этиш борасида судьялар малака ҳайъатлари билан биргаликда аниқ чоралар белгилаш вазифаси юкланди. Судьяларнинг одил судловни амалга оширишдаги фаолиятини рағбатлантириш йўлга қўйилди, шунингдек,  “Ибратли судья” мукофоти, одил судловни амалга оширишда узоқ йиллар самарали меҳнат қилиб пенсияга чиққан судьялар учун “Суд фахрийси” кўкрак нишони жорий қилинди.  Кенгаш ҳузурида амалдаги моддий ва процессуал ҳуқуқ нормаларини тўғри қўллаш бўйича тавсиявий характерга эга бўлган маслаҳатлар ҳамда судьяларнинг одоб-ахлоқ қоидаларини муайян вазиятларда қўлланилиши юзасидан сўровларига тушунтиришлар бериш ваколатига эга бўлган жамоатчилик асосида фаолият юритувчи Судьялар клуби ташкил этилди.

Суд органлари фаолиятини молиялаштириш тизимини тубдан такомиллаштириш ва судьяларнинг ижтимоий ҳимоясини кучайтириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил
13 январдаги “Суд органлари фаолиятини молиялаштириш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони қабул қилинди. Унга мувофиқ, 2021 йилдан бошлаб Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди, Судьялар олий кенгаши, Олий суди, қуйи судлар судьялари, Судьялар олий мактаби ва уларнинг аппарати ходимлари, Олий суд ҳузуридаги Судлар фаолиятини таъминлаш департаменти ва унинг ҳудудий бўлимлари ходимларининг иш ҳақлари ва қўшимча тўловлари тўлиқлигича Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджети маблағлари ҳисобидан молиялаштирилиши белгиланди.

Ўз навбатида, судьялар фаолияти устидан жамоатчилик назоратини амалга ошириш ҳамда халқ вакиллари томонидан судья фаолиятига баҳо бериш амалга оширилмоқда. Олий суд томонидан “Суд ходимларининг ноқонуний ҳамда коррупцион хатти-ҳаракатлари устидан мурожаат қилиш манзиллари” сифатида ишонч телефонлари (71-2390179), электрон почта (nazorat.oliy@sud.uz) ҳамда телеграм тармоғида бот ишга туширилиб, ички назорат гуруҳи томонидан назорат олиб борилмоқда.

Зеро, фуқароларнинг қонуний ҳуқуқ ва манфаатларини қарор топтириш, уларнинг Конституция ва қонунларда тан олинган дахлсиз ҳуқуқларининг ҳар қандай бузилишларини бартараф қилиш, пировардида фуқароларнинг одил судлов ва адолатли келажакка  бўлган ишончини шакллантиришга фақат суд органларининг мустақиллиги орқали эришилади.

Коррупцияга қарши курашиш агентлиги

Ахборот хизмати