So‘nggi yillarda mamlakatimizda amalga oshirilayotgan sud-huquq islohotlari  mazmun-mohiyatida qonuniylikni taʼminlash, fuqarolar, tadbirkorlik subyektlari va investorlarda odil sudlov hamda ijtimoiy adolatga nisbatan ishonch hissini yana-da kuchaytirish ustuvorlik kasb etmoqda. Bu borada sud hokimiyatining jamiyatda korrupsiyaga qarshi kurashishdagi o‘rnini oshirish va boshqa davlat organlari bilan o‘zaro hamkorligini mustahkamlash masalasiga ham alohida eʼtibor qaratilayotganligini qayd etish joiz.

Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 29-iyundagi “O‘zbekiston Respublikasida korrupsiyaga qarshi kurashish tizimini takomillashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PF-6013-sonli Farmoni bilan Korrupsiyaga qarshi kurash bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Milliy Kengashi tarkibiga O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudining raisi kiritilgan.

O‘z navbatida, Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi bilan Oliy sud va Sudyalar Oliy kengashi o‘rtasida o‘zaro hamkorlik Memorandumlari imzolangan. Hamkorlik samarasi sifatida Respublikada korrupsiyaga oid, jumladan, O‘zbekiston Respublikasining milliy manfaatlariga va xalqaro imijiga zarar yetkazuvchi jinoyatlarni tergov qilish natijalari doimiy tarzda kompleks tahlil qilib kelinmoqda.

Tahlillar davomida mamlakatda korrupsiyaga oid jinoyatchilik holati va tendensiyasiga umumiy baho berilmoqda, shuningdek, korrupsiya xavfi yuqori bo‘lgan sohalar, jamiyatda korrupsiyani keltirib chiqarayotgan sabab va shart-sharoitlar aniqlanmoqda hamda ularni bartaraf qilish bo‘yicha takliflar ishlab chiqilmoqda.

O‘rganishlar mobaynida sudlarning chin maʼnoda mustaqilligini taʼminlash va  ularning faoliyatiga har qanday ko‘rinishdagi tashqi taʼsirlarning oldini olish muhim ahamiyatga ega ekanligi yana bir karra o‘z isbotini topmoqda. Bunda ayniqsa, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 7-dekabrdagi "Sudyalarning chinakam mustaqilligini taʼminlash hamda sud tizimida korrupsiyaning oldini olish samaradorligini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-6127-son Farmonisud tizimini malakali va halol pok kadrlar bilan to‘ldirish, har qanday ko‘rinishdagi korrupsiyaning oldini olish, sud organlarining faoliyatida ochiqlik va shaffoflikni taʼminlash, fuqarolar va tadbirkorlik subyektlarining sud hokimiyatiga bo‘lgan ishonchini yanada 

oshirishda muhim huquqiy asos bo‘lib kelmoqda. Mazkur Farmon bilan sudyalar mustaqilligini taʼminlash va sud tizimida korrupsiyaning oldini olish bo‘yicha davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlari etib quyidagilar belgilandi:

·     sudyalarning odil sudlovni amalga oshirish bo‘yicha kasbiy faoliyatini har qanday ko‘rinishdagi tashqi taʼsirlardan samarali muhofaza qilishni taʼminlaydigan huquqiy mexanizmlarni yaratish;

·     sudyalikka kadrlarni tanlash, tayyorlash, lavozimga tayinlash, shuningdek, sudyalar faoliyatini baholashda xolislik va shaffoflikni taʼminlash, ushbu jarayonlarga zamonaviy axborot texnologiyalarini izchil joriy qilish;

·     sudyalar va sud apparati xodimlari orasida korrupsiya holatlarining oldini olish va barvaqt aniqlashga qaratilgan tizimni yo‘lga qo‘yish hamda sud tizimida aniqlangan har qanday korrupsiyaviy harakatni murosasiz holat deb baholash;

·     sudyalarning kasbiy malakasi, maʼnaviyati va masʼuliyatini oshirish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish orqali yuksak professional sudyalar korpusini shakllantirish.

Bundan tashqari, Farmon bilan sud tizimida korrupsiya holatlarining oldini olish, Kengash va sud tizimi faoliyatida ochiqlik va shaffoflikni taʼminlash borasida sudyalik lavozimlariga nomzodlarni tanlash bo‘yicha imtihon jarayonlarini Internet tarmog‘i (veb-sayt) orqali onlayn tarzda yoritib borish yo‘lga qo‘yildi. Sudyalik lavozimiga nomzodlar va sudyalarning psixologik portreti bo‘yicha kasbga munosibligini baholashga ko‘maklashuvchi elektron dastur ishga tushirildi. Sudya faoliyatining samaradorligini elektron reyting orqali ochiq va shaffof baholashni taʼminlaydigan aniq mezonlar ishlab chiqildi.

Shuningdek, sudyalarning ishni mazmunan hal etish paytida ularning odil sudlov bilan bog‘liq faoliyatiga har qanday aralashuvning oldini olish maqsadida quyidagicha tartib joriy qilindi:

Birinchidan, sudyalarning daxlsizligini buzganlik va odil sudlovni amalga oshirish borasidagi faoliyatiga aralashganlik holatlari yuzasidan Kengash raisi tomonidan kiritilgan taqdimnoma prokuratura organlari tomonidan bir oy muddatda ko‘rib chiqilib, jinoyat ishi qo‘zg‘atilganligi yoki qo‘zg‘atish rad etilganligi haqida Kengashga O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi tomonidan xabar beriladi.

Jumladan, sud ishlariga aralashish, sudya daxlsizligiga taʼsir o‘tkazishning oldini olish maqsadida Sudyalar oliy kengashi raisi tomonidan Bosh prokuraturaga taqdimnomalar kiritib kelinmoqda. Xususan, Sudyalar oliy kengashi raisi tomonidan Xalq deputatlari Bo‘ston (Andijon viloyati) tuman kengashining 2022-yil 10-avgustdagi U1-45-74-1-19-K/22-sonli, Konimex (Navoiy viloyati) tuman kengashining 2022-yil 5- avgustdagi U1-45-94-5-70-K/22-sonli qarorlari yuzasidan Bosh prokuraturaga taqdimnoma kiritilgach, mazkur qarorlar prokuratura protesti asosida bekor qilindi.

Ikkinchidan, sudyalarni huquqni muhofaza qiluvchi organlarga guvoh yoki gumon qilinuvchi sifatida so‘roq qilish uchun chaqirishga tegishli malaka hayʼatlari roziligi bilan yo‘l qo‘yilmoqda.

Uchinchidan, sud hokimiyati mustaqilligini va sudyalar daxlsizligini taʼminlash, odil sudlovni amalga oshirishga to‘sqinlik qilayotgan omillar va tizimda korrupsiyaga qarshi kurashish holati yuzasidan Kengash raisi tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentiga yil yakuni bo‘yicha axborot taqdim etib boriladi.

O‘z navbatida, sudlarda korrupsiyani keltirib chiqaruvchi omillarni tizimli ravishda bartaraf qilish va unga qarshi kurashish samaradorligini oshirish borasidagi o‘zgartirishlar ham eʼtiborga molikdir. Xususan, sudyalar daxlsizligini taʼminlash bo‘yicha sud inspeksiyasi negizida Sudyalar daxlsizligini taʼminlash va korrupsiyaning oldini olish bo‘yicha sud inspeksiyasi tuzildi. Kengashga kelib tushayotgan shikoyatlarni umumlashma tahlil qilish, aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish borasida sudyalar malaka hayʼatlari bilan birgalikda aniq choralar belgilash vazifasi yuklandi. Sudyalarning odil sudlovni amalga oshirishdagi faoliyatini rag‘batlantirish yo‘lga qo‘yildi, shuningdek,  “Ibratli sudya” mukofoti, odil sudlovni amalga oshirishda uzoq yillar samarali mehnat qilib pensiyaga chiqqan sudyalar uchun “Sud faxriysi” ko‘krak nishoni joriy qilindi. Kengash huzurida amaldagi moddiy va protsessual huquq normalarini to‘g‘ri qo‘llash bo‘yicha tavsiyaviy xarakterga ega bo‘lgan maslahatlar hamda sudyalarning odob-axloq qoidalarini muayyan vaziyatlarda qo‘llanilishi yuzasidan so‘rovlariga tushuntirishlar berish vakolatiga ega bo‘lgan jamoatchilik asosida faoliyat yurituvchi Sudyalar klubi tashkil etildi.

Sud organlari faoliyatini moliyalashtirish tizimini tubdan takomillashtirish va sudyalarning ijtimoiy himoyasini kuchaytirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 13-yanvardagi “Sud organlari faoliyatini moliyalashtirish tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni qabul qilindi. Unga muvofiq, 2021 yildan boshlab O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi, Sudyalar oliy kengashi, Oliy sudi, quyi sudlar sudyalari, Sudyalar oliy maktabi va ularning apparati xodimlari, Oliy sud huzuridagi Sudlar faoliyatini taʼminlash departamenti va uning hududiy bo‘limlari xodimlarining ish haqlari va qo‘shimcha to‘lovlari to‘liqligicha O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti mablag‘lari hisobidan moliyalashtirilishi belgilandi.

O‘z navbatida, sudyalar faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshirish hamda xalq vakillari tomonidan sudya faoliyatiga baho berish amalga oshirilmoqda. Oliy sud tomonidan “Sud xodimlarining noqonuniy hamda korrupsion xatti-harakatlari ustidan murojaat qilish manzillari” sifatida ishonch telefonlari (71-2390179), elektron pochta (nazorat.oliy@sud.uz) hamda telegram tarmog‘ida bot ishga tushirilib, ichki nazorat guruhi tomonidan nazorat olib borilmoqda.

Zero, fuqarolarning qonuniy huquq va manfaatlarini qaror toptirish, ularning Konstitutsiya va qonunlarda tan olingan daxlsiz huquqlarining har qanday buzilishlarini bartaraf qilish, pirovardida fuqarolarning odil sudlov va adolatli kelajakka  bo‘lgan ishonchini shakllantirishga faqat sud organlarining mustaqilligi orqali erishiladi.

Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi

Axborot xizmati