Ҳалол ва соғлом рақобат, коррупциядан холи тадбиркорлик муҳитини яратишда тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқий маданиятини юксалтириш, бизнесда коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни кучайтириш ҳамда инсофли тадбиркорлар қатламини кенгайтириш долзарб вазифалардан саналади. Шу каби чора-тадбирларни самарали амалга ошириш мақсадида Коррупцияга қарши курашиш агентлиги ва Ўзбекистон Республикаси Савдо-саноат палатаси ўртасида 2021 йил 30 ноябрда ўзаро ҳамкорлик тўғрисидаги Битим имзоланган.

Шунингдек, ушбу Битим орқали мамлакатда қулай ишбилармонлик ва инвестицион муҳитни шакллантириш, тадбиркорлар манфаатлари устуворлиги ва хусусий мулкнинг дахлсизлиги принципларини амалда руёбга чиқаришга кўмаклашиш, уларнинг фаолиятига салбий таъсир кўрсатадиган ёки чеклайдиган сабаб ва шарт-шароитларни бартараф этиш юзасидан таклифлар ишлаб чиқиш каби муҳим вазифалар ҳам белгилаб олинган.

Шу мақсадда Агентлик, Савдо-саноат палатаси, Бизнес-омбудсман ҳамкорлигида 2023 йил  I-чораги давомида 2 490 нафар тадбиркорлик субъектлари ўртасида мамлакатимизда ишбилармонлик муҳитини яхшилаш, тадбиркорлик фаолиятини юритишда ноқонуний аралашувлар, шунингдек, юзага келаётган тизимли муаммоларни аниқлашда шаффофликни таъминлашга қаратилган сўровнома ўтказилди.

Унда тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш жараёнида коррупциявий ҳолатларга дуч келганмисиз, деган саволга респондентларнинг 206 нафари (8,2%) “ҳа, доимо”, 825 нафари (34%) “гоҳида”, 1459 нафари (58,8%) “ҳеч қачон”  деб жавоб қайтарган.  Респондентларнинг 1664 нафари (66,6%) фикрича, сўнгги бир йил давомида ўзи яшаб келаётган туман (шаҳар)да коррупция даражаси камайган, 290 нафари (11%) кўпайганлигини, 536 нафари эса (21,4%) ўзгармаганлигини билдирган.

Сўровнома иштирокчиларининг 850 нафарига кўра, лицензия олишда тадбиркор кўпроқ коррупцияга киришишга мажбур, 792 нафари эса ер майдони ажратилишида, 598 нафари тадбиркорлик фаолиятини текширишда бу иллатга дуч келаётганлигини қайд этган.

Жорий йилнинг май ойи давомида 3 200 нафар тадбиркорлик субъектлари ўртасида навбатдаги сўровнома ўтказилди. Унда тадбиркорлик субъектларининг 333 таси (10,4%) банкларга кредит олиш бўйича йўллаган мурожаатлари  2 ойдан ортиқ, 292 таси (9,1%) 2 ой, 713 таси (22,3%) 1 ой, 772 таси (24,1%) 15 кун, 689 таси (21,6%) 10 кун муддатда кўриб чиқилганлигини баён қилган.

Сўров натижалари кўрсатишича, кредит олиш масаласидаги мурожаатларнинг 1275 таси (39,9%) банклар томонидан қабул қилинмасдан қайтарилган. 

Агарда дуч келган бўлсангиз, банкнинг қайси даражадаги ходими норасмий тўлов ёки совға талаб қилган, деган саволга тадбиркорларнинг 534 нафари (16,7%) кредит бўлими бошлиғи, 507 нафари (15,9%) кредит бўлими мутахассиси, 399 нафари (12,5%) филиал бошқарувчиси, 161 нафари (5%) банкнинг вилоят бошқармаси масъул ходими, 108 нафари (3,4%) банкнинг вилоят бошқармаси бошлиғи томонидан тўлов ёки совға қилишга мажбур қилинганлигини маълум қилган.

Тадбиркорларнинг 466 нафари (15,4%) қайд этишича, норасмий тўловлар ёки совғаларнинг тахминий қиймати 1 млн сўмдан 10 млн сўмгача қийматни ташкил этади. 452 нафар тадбиркор (15%)  бу миқдорни 100 минг сўмдан 1 млн сўмгача деб жавоб қайтарган бўлса, 316 нафари (10,5%) 10 млн сўмдан 100 млн сўмгача, 179 нафари эса  (5,9%) 100 млн сўмдан ортиқ эканлигини билдирган.

Мазкур сўровномалар орқали тадбиркорлик субъектлари фаолиятидаги коррупцион ҳолатлар, уларнинг сабаб ва шарт-шароитлари аниқланди ва шу  билан бирга, уларга оқилона ечим топишга қаратилган тегишли таклифлар ишлаб чиқилди.   

Шунингдек, Битим доирасида Савдо-саноат палатаси, Коррупцияга қарши курашиш агентлиги, Бизнес-омбудсман ҳамда БМТнинг гиёҳвандлик ва жиноятчилик бўйича бошқармаси Марказий Осиёдаги ваколатхонаси (UNODC) ҳамкорлигида Ўзбекистон тадбиркорлик этикаси кодекси ишлаб чиқилди ва 10 минг нусхада чоп этилиб, тадбиркорларга етказилди. 

2022 йил ноябрь ойида ўтказилган “Ўзбекистон бизнес ҳамжамиятида ҳалоллик” бизнес форуми ҳамкорликдаги саъй-ҳаракатлар салмоғида яна бир муҳим қадам бўлди. Форум мобайнида “Коррупцияга қарши курашиш хартияси” қабул қилинганлиги бунинг асосий далилларидан биридир.

Мазкур Хартия  тадбиркорлик субъектининг молиявий фаолиятини бошқариш, шартнома муносабатлари, кадрларни танлаш ва ўқитиш, ички интизом ва қонунийликни мустаҳкамлаш, давлат харидлари каби муҳим йўналишларда коррупция хавфларининг олдини олишга қаратилган комплекс чораларни қамраб олган.

Ушбу ҳужжат нормаларини амалиётга жорий этиш орқали хусусий секторда коррупциянинг олдини олиш, мамлакатнинг инвестициявий жозибадорлигини ошириш, ҳалол тадбикорларни рағбатлантириш тизимини жорий этиш мақсад қилинган.

Хартия қоидаларини амалга ошириш бўйича Савдо-саноат палатаси томонидан “Хартияга қўшилиш ва Хартия аъзоларининг Ягона Реестрини юритиш тартиби тўғрисида”ги Низом ишлаб чиқилиб,  Агентлик, Палата ҳамда Бизнес-омбудсманнинг қўшма қарори билан тасдиқланди.

Низомда тадбиркорлик субъектлари томонидан Хартияга қўшилиш, маълумотларни электрон “ягона реестр”да акс эттириш ва реестрдан чиқариш тартиби аниқ белгилаб берилди. Реестрни юритишга Савдо-саноат палатаси масъул этиб белгиланиб, коррупцияга қарши чораларни самарали жорий этган тадбиркорлик субъектларига сертификат топшириш йўлга қўйилди.

Шунга кўра, 2022 йилда Коррупцияга қарши курашиш Хартиясига қабул қилиш бўйича комиссиянинг 5 та йиғилиши ўтказилиб,  265 та тадбиркорлик субъекти Хартия аъзолигига қабул қилинди.  Шу каби 2023 йилнинг 1-ярим йиллигида махсус комиссиянинг 2 та йиғилиши бўлиб ўтди ва Хартия аъзолари сони яна 226 тага ортди.   

Бундан ташқари, ўзаро ҳамкорликда тадбиркорлик субъектлари билан доимий тарзда давра суҳбатлари, семинарлар, учрашувлар ташкил этиб келинмоқда.  Хусусан, 2022 йилнинг 18-20 май кунлари Самарқанд шаҳрида Коррупцияга қарши курашиш агентлиги, Бош прокуратура ва БМТнинг гиёҳвандлик ва жиноятчилик бўйича бошқармасининг Марказий Осиё бўйича ваколатхонаси вакиллари билан ҳамкорликда “Инвестицион фаолиятда коррупцион ҳолатларнинг олиш ва унга қарши курашиш” мавзусида минтақавий семинар,  10 ноябрда тадбиркорлар билан “Бизнес — коррупцияга қарши” мавзусида мулоқот, шунингдек, 29 ноябрь куни Тошкент шаҳрида “Ўзбекистон бизнес-ҳамжамиятида  ҳалоллик” мавзусида халқаро бизнес-форум ташкил этилди.

Тадбиркорлик фаолиятини юритишда ҳанузгача сақланиб қолаётган бюрократик тўсиқлар, коррупциявий омиллар бўйича муаммолар ва уларнинг ечими бўйича Коррупцияга қарши курашиш агентлиги ва Савдо-саноат палатаси ҳамкорлиги бундан буён ҳам изчил давом эттирилади. Мақсад —  янги Ўзбекистонда коррупциясиз бизнес тарихини биргаликда яратишдир.
 

Коррупцияга қарши курашиш агентлиги

Ахборот хизмати