Samarqand viloyatida korrupsiyaga qarshi kurashish borasidagi ishlar qanchalik samarali amalga oshirilyapti va ulardan aholi qay darajada xabardor? Viloyat Korrupsiyaga qarshi kurashish hududiy kengashining bugun bo‘lib o‘tgan yig‘ilishida ushbu yo‘nalishdagi ishlar qoniqarli darajada emasligi va bir qator kamchiliklar mavjudligi  ta’kidlandi. Tahlillar va o‘rganishlar natijasi  ham shundan dalolat bermoqda.

Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, viloyatda 2020 yil davomida 176 nafar turli darajadagi mansabdor shaxslar korrupsion jinoyat sodir etganligi uchun jinoiy javobgarlikka tortilgan bo‘lsa, 2021 yilda bu raqam 316 nafarni tashkil etgan. Ularning 23 nafari viloyat,  293 nafari shahar va tuman darajasidagi davlat idoralarining mansabdor shaxslaridir. 

Mazkur yo‘nalishda eng yuqori ko‘rsatkich Samarqand shahri (94), Samarqand (35) va Payariq (22) tumanlariga to‘g‘ri keladi. 

Viloyatda fevral oyida 22 ta korrupsiyaviy jinoyat sodir etilgan bo‘lsa, mart oyida 27 ta, aprel oyida esa yana ko‘payish tendensiyasi davom etib, 35 ta (fevral oyiga nisbatan  kariyb ikki barobarga oshgan) korrupsion jinoyat sodir etilgan va bu ko‘rsatkich bilan viloyat aprel oyida eng ko‘p korrupsiyaviy jinoyat sodir etilgan 5 ta hududdan biri bo‘lgan.

Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi tomonidan har oyda viloyatlar miqyosidagi korrupsiyaviy jinoyatlar statistikasi, budjet mablag‘larining talon-toroj qilinishi, aholi murojaatlari va ijtimoiy tarmoqlardagi chiqishlar kabi ma’lumotlar umumlashtirilgan holda Hududlar va sohalar kesimida korrupsiya darajasini reyting baholash ishlari amalga oshirib kelinmoqda. Ushbu yo‘nalishlarda ham, afsuski, Samarqand viloyatining aksariyat ko‘rsatkichlari qoniqarli ahvolda emas.

Masalan, “Korrupsiya holatlariga duch kelganmisiz?” mavzusidagi so‘rovda “Ha” deb javob bergan aholining foiz miqdori bo‘yicha Samarqand (24,4%) yuqori ko‘rsatkichga ega uchinchi hudud sanaladi. Shuningdek, viloyat O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti virtual qabulxonasi va Xalq qabulxonalariga aholisi korrupsiya bo‘yicha eng ko‘p murojaat qilgan (har mingta odamga o‘rtacha 52 ta murojaat) beshta hududning biri sifatida qayd etilgan. Aniqroq aytganda, bir oy ichida shunday murojaatlar soni 1072 tani tashkil etgan.

Aprel oyida OAV va ijtimoiy tarmoqlarda korrupsiyaviy huquqbuzarliklar sodir etilayotganlik ehtimoli bo‘yicha e’lon qilingan materiallar sonining ko‘pligi bo‘yicha ham viloyat “yetakchi” to‘rttalikdan o‘rin olgan. Bundan tashqari, mazkur oy davomida 3,2 mlrd so‘mlik moliyaviy xato-kamchiliklar aniqlangan va natijada viloyat budjet mablag‘laridan maqsadsiz foydalanish bilan bog‘liq holatlar bo‘yicha ham eng ko‘p qonunbuzilishi aniqlangan 5 talik safida qayd etilgan.

Xususan, soliq organlari tizimida sodir etilgan jinoyatlar tahliliga ko‘ra, 2021 yilda viloyatda soliq xizmati organlarining 10 nafar xodimiga nisbatan 7 ta jinoyat ishi sudga yuborilgan. Jumladan, Jinoyat kodeksining 167-, 168-moddalari bilan 4 nafardan va 205-moddasi bilan 2 nafar tizim xodim jinoiy javobgarlikka tortilgan.

Shuningdek, ish faoliyatida yo‘l qo‘ygan xato va kamchiliklari uchun 2021 yilda viloyat davlat soliq xizmati organlarining 194 nafar xodimiga nisbatan intizomiy jazo choralari qo‘llanilgan (shundan 120 nafariga hayfsan, 32 nafariga o‘rtacha oylik ish haqining 20 foizidan 50 foiziga qadar miqdorida jarima qo‘llanilgan, 5 nafari egallab turgan lavozimidan ozod etilib, 37 nafari tizimdan bo‘shatilgan).

2022 yilning o‘tgan davrida esa viloyat davlat soliq xizmati organlarining 39 nafar xodimiga nisbatan intizomiy jazo choralari qo‘llanilgan (shundan 23 nafariga hayfsan, 9 nafariga o‘rtacha oylik ish haqining 20 foizidan 50 foizigacha miqdorida jarima qo‘llanilgan, 2 nafari egallab turgan lavozimidan ozod etilib, 5 nafari tizimdan bo‘shatilgan).

Viloyat hamda hududiy davlat soliq inspeksiyalari xodimlarining harakatlari yuzasidan 2021 yilda birgina tadbirkorlik sub’ektlari tomonidan qilingan murojaatlar asosida jami 12 marotaba xizmat tekshiruvlari o‘tkazilgan. O‘tkazilgan xizmat tekshiruvlari natijasiga ko‘ra, 4 nafar xodimga nisbatan hayfsan, 1 nafariga nisbatan o‘rtacha oylik ish haqining 20 foizi miqdorida jarima intizomiy jazo choralari qo‘llanilgan, 1 nafar xodim bilan tuzilgan mehnat shartnomasi bekor qilingan.

Yig‘ilishda soliq bazasini kengaytirish, soliqlarni hisoblash va undirish, imtiyozlarni qo‘llashda ham ko‘plab qonunbuzilishi holatlari va suiiste’molchiliklar mavjudligi ham ta’kidlandi.

Masalan, Oqdaryo tuman DSI Jismoniy shaxslarga xizmat ko‘rsatish bo‘limi xodimlari Sodiqov, Rasulov, Berdimurodov, Yusupov, Bekpulatov va Abduraxmonovlar soxta ma’lumotnoma tayyorlab, o‘zlariga biriktirilgan hududlarda yashovchi fuqarolardan 263 ta holatda 55,9 mln so‘m pulni yer va mulk solig‘i sifatida qabul qilib olib, ushbu pul mablag‘larini belgilangan tartibda tijorat banklariga yoki DSI g‘aznasiga topshirmasdan o‘z ehtiyojlari uchun ishlatib yuborganligi aniqlanib, ularning jinoiy javobgarlik masalasi hal etilgan.

O‘tgan davrda mol-mulk solig‘i bo‘yicha 5,5 mingta ob’ektning 3,4 mlrd so‘mlik, yer solig‘i bo‘yicha 4.9 mingta ob’ektning 2.3 mlrd so‘mlik qo‘shimcha manbalar soliq bazasiga hisoblanishi ta’minlanmagan.

Shu bilan birga, Davlat soliq qo‘mitasi huzuridagi Kadastr agentligi viloyat boshqarmasi tizimi xodimlari tomonidan yer sotish bilan bog‘liq korrupsion jinoyatlar soni keskin oshgan.

2021 yilda kadastr xodimlariga nisbatan jami 8 ta jinoyat ishi qo‘zg‘atilgan, 14 nafar xodimga nisbatan jinoyat ishlari ayblov xulosasi bilan tamomlanib, sudlarga yuborilgan.

Misol uchun, 2021 yilda o‘tkazilgan xizmat tekshiruvlarida Narpay tumani davlat soliq inspeksiyasining mas’ul hodimlari tomonidan 429 ta holatda soliq to‘lovchi jismoniy shaxslardan undirilgan 85,3 mln so‘mlik soliq to‘lovlarini naqd pul shaklida undirib, uni o‘z vaqtida bank kassasiga tushishi hamda fuqarolarning ma’lumotlar bazasidagi shaxsiy hisobvaraqlariga kiritilishini ta’minlamasdan fuqarolarning ishonchini suiiste’mol qilib kelinganligi aniqlangan. Mazkur qonunbuzilishi holatlari bartaraf etilib, 13 nafar xodimga nisbatan qonuniy choralar ko‘rilgan.

2022 yilning 4 oyi davomida xodimlarning xatti-harakatlari yuzasidan xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar hamda fuqarolardan 19 ta shikoyat ariza kelib tushgan. O‘tkazilgan o‘rganishlar natijasiga ko‘ra, 3 ta murojaatda keltirilgan holatlar o‘z tasdig‘ini topgan, 12 ta murojaat bo‘yicha tegishli choralar ko‘rilib, murojaatchilarga tushuntirishlar berilgan.

Joriy yilning 17 mart kuni huquqni muhofaza qilish organlari ishtirokida profilaktik yig‘ilish o‘tkazilib, soliq nazorati bo‘limi, yuridik va jismoniy shaxslarga xizmat ko‘rsatish bo‘limlari korrupsiyaga moyilligi yuqori soha deb topilgan hamda bo‘lim xodimlaridan belgilangan tartibda tilxat olingan.

Shu kabi raqamlar bilan soliq tizimi Samarqand viloyatida eng ko‘p jinoyat sodir etilgan yo‘nalishlardan biri bo‘lib qolmoqda. 

Shuningdek, viloyatda soliq organlari faoliyati, tarkibiy tuzilmalar, sohalar va bajarilayotgan funksiyalarga xos hamda boshqa ichki va tashqi omillarga bog‘liq holda korrupsion xavfni aniqlash va baholash bo‘yicha ishlar talab darajasida amalga oshirilmagan. Soliq organlari xodimlarning oila a’zolari bilan Korrupsiyaga qarshi kurashish borasida yig‘ilishlar talab darajasida tashkil etilmagan.

Xodimlarning huquqiy madaniyatini oshirish, korrupsiyaga qarshi kurashish sohasidagi qonun hujjatlari bilan tanishtirish uchun yiliga kamida bir marotaba korrupsiyaga qarshi kurashish asoslari bo‘yicha malaka oshirish kurslari qo‘mita darajasida tashkil etilgan bo‘lsada, viloyat boshqarmasida bunga e’tibor qaratilmagan. Ishga yangi qabul qilinayotgan xodimlarga korrupsiyaga qarshi kurashish yuzasidan ichki idoraviy hujjjatlar talablarini tanishtirish uchun majburiy o‘quv kurslari yo‘lga qo‘yilmagan.

Korrupsiyaning oldini olishda ochiqlikni ta’minlash eng asosiy talablardan biri va bu davlatimiz rahbarining har bir chiqishlarida va qabul qilinayotgan normativ-hujjatlarda ham qat’iy belgilab qo‘yilmoqda. Ammo, shunga qaramay, bugungi kunda viloyat Davlat soliq boshqarmasining rasmiy veb-sayti mavjud emasligi va korrupsiyaga qarshi kurashish borasida boshqarmaning ma’lumotlari O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasining “soliq.uz” rasmiy veb-saytida yoritib kelinayotganligi aniqlandi. Natijada ochiqlikka oid qonunchilik hujjatlari talablari ijrosini ta’minlashda jiddiy xato va kamchiliklarga yo‘l qo‘yib kelinmoqda.

Bugungi yig‘ilishda shu va shu kabi qonunbuzilish holatlarining kelib chiqish sabablari, ularni bartaraf etish yo‘llari tahlil qilindi.

Ta’kidlandiki, bu kabi salbiy ko‘rsatkich va raqamlar viloyatdagi huquqni muhofaza qiluvchi organlar, hokimlik tizimi bilan birga Korrupsiyaga qarshi kurashish hududiy kengashini ham o‘ylantirishi va joiz bo‘lsa,tashvishga solishi kerak. Shundan kelib chiqqan holda, Hududiy kengash o‘z faoliyatini tanqidiy jihatdan ko‘rib chiqishi, Kengash tomonidan monitoring va nazorat tadbirlarini  o‘tkazish, eshituvlar tashkil etish kabi instrumentlardan samarali foydalanish maqsadga muvofiqligi yuzasidan bir qator aniq maqsad va vazifalar belgilab  olindi.

Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi

Axborot xizmati